25.10.23

Enta Hilantagaan y Kitanatarkan: as islas de Santa Fe


Filipinas tien más de 7000 islas, y ya quasi no m’atrevo a decir o numero oficial de 7641, porque de cabo quan fan recuento y as cifras cambian. Bantayán, an que vivo, ye una d’ellas, pero en o suyo arredol prou que se’n troba muitas más, y a man de Santa Fe, en tenemos as isolas de Hilantagan y Kinatarkan.

Hinantagan se troba a 10 minutos radius en barquichuelo dende a costa de Santa Fe y ye un destino popular entre foranos y locals ta pasar bellas horas. Yo i fue por primera vegada con os míos amigos Dulce y David, que ixe día yeran una mica tricolotiaus, tot cal decir-lo.

Con arredol d’un kilometro cuadrau, nos la arrecorriemos de cabo a rabo, cosa que no estió fácil, pos a fuixina tropical con o sol cremando nos deixó baldaus, más que más a Dulce, que yera una mica feble. Pero podemos presumir de conseguir-lo. En verdat, a isla no ufre guaire, nomás una escapadeta de bellas dos horas, pero si destacaba por bella cosa ye por os suyos caladers y rallizos que rematan en plachas d’arena y auguas coralinas, que s’amagan en as espelungas y cubillars que se i fan, y que dan a la isola a forma de muixardón. A población yera muito humilde, y nos ne costó de trobar bieras, pos muitos d’ells, diría que a mayoría, yeran musulmans. Y iste ye atro punto intresant: una mezquita y garra ilesia i trobé, estando firme testimonio d’o esquema colonial an que colonos, criollos y cristianos viven en o centro d’o municipio, en iste caso Santa Fe, y as relichions y tribus sozmesas en os bicos e islas d’arredol.

Atro día, ya d’otubres, marché con Phuong ent’a isla de Kinatarkan, más grant y más luent que no Hilantagaan. I fuemos con un mesache muito maho, dito Josh, experto en fotiar y grabar con drons, amigo de Dulce. O viache ye más luengo, de quasi hora y meya, y tamién más perigloso, pos as olas yeran fuertes mesmo que no feba temporal, y malas plegar-ie, pillemos dos guidas locals que con as suyas motos nos levoron t’a famosa Laaw Lagoon, laguna costera que feba remerar as famosizas de Corón, y que la teniemos tot ta nusatros. Si no porque en bella parti as auguas yeran una mica embarduquiadas por as plevias d’os días d’antis, o puesto yera paradisiaco, enfaixonau en selva tropical folluda y con unas colors esparpallants. Tamién nos dicioron que parásenos cuenta, pos as culebras blincaban d’os arbres ent’o galacho, como comprebemos a la fin d’a nuestra estacha.

Y d’astí le diciemos a os nuestros guidas que querébamos ir a la espelunga d’a pexinxa (Clam cave), lacuniacha de auguas grasas que fa laberintos, y que en un cantón, proteixida por una cleta, tien una pexinxa chigán, encara viva y que encara fa perla. L’amo d’a espelunga, asabelo de chalanguero, nos lo explicó tot muito bien.  Por cosas como ista, que son esparpallants y que descubres quasi por casualidat, amo viachar y esforigar por Filipinas. Si bien a isla mereixe una escapadeta por varias cosas, me quedo sin dubda con iste puestet, quasi desconoixiu.

Tras veyer a espelunga y nadar en ella, marchemos ent’a placha d’aman, an que Phuong y yo nos fiquemos en l’augua mientras Josh nos grababa con o suyo dron, con o paisache d’auguas y arenas coralinas de marco. Y en tornar ta Santa Fe, con olas firmes, rematemos o día -zaguero en a isla ta Josh- minchando os tres comida filipina en una restaurentet alto d’un edificio de tres pisos. Kinatarkan, encara que ye más cara de plegar por a distancia, fa honra de cabo quan!

14.10.23

Manila ye cambiando (ii)


Sí, pareix que Manila ye cambiando, se’n ye desenrrollando, ¿u talment no siga que un lavau de cara? Aproveitemos o dominche ta fer un recorriu por as zonas más humildes d’a ciudat, prencipiando por o bico chinenco de Binondo y rematando en a miseria d’os slams d’os barangays de Happy Land y Aroma, en Tondo.

Binondo, zona que nunca no ye estada pobre de tot, con muita importancia en o periodo d’o sultanato de Brunéi, tamién mientras a puenda espanyola, y estando o bico chinenco más antigo d’o mundo, amostra agora un nuevo puent, mena Tercer Milenio en Zaragoza pero más chicot, renovau paseyo fluvial, y o más important, muita menos chent y muitos menos mendigos. En verdat, no pareixeba haber-se desenvolicau tanto como as atras partis que veyemos o sabado, pero a falta de chent en ixas carreras y callizos an que enantis se feba difícil de caminar, chunto con muitismos puestos trancaus, atestiguaban cambios. Lo arrecorriemos y dimpués d’esnavesar a suya carrera principal, Ongpin, pleguemos en a famosa ilesia de San Lorenzo Ruiz u de Binondo, primer santo filipino que estió asasinau en o Chapón mientras miraba d’evanchelizar. A ilesia estió construita t’os chinencos convertius a o catolicismo, muitos d’ells forzaus mientras as barayas contra os espanyols.

De Binondo, pillemos un trycicle ta marchar ta Quiapo, un d’os centros comercials d’as clases humildes filipinas, bico, u quasi ciudat, presidiu por a ilesia d’o Nazareno Negro, que tamién i visitemos pero an que no entremos porque yera a rebutir mientras a misa dominical. Se podría decir que no heba cambiau, sino porque heban sacau os guariches en metat d’a carrera que tanto estorbaban y animaban (cosa que prencipioron a fer quan me’n fue fa tres anyos), y atra vegada, porque, sin deixar d’estar fornigal, bi heba muita menos chent, y en consequencia, muito menos transito en l’avenida principal, Quezon Boulevard. Y como nos pillaba a man, pillemos un jeepney y faciemos una gambada arredol d’a mía universidat, University of Santo Tomas, d’a que siempre tendré buenas parolas por dar-me os tres millors anyos d’a mía vida. Por desgracia, no podiemos i entrar porque yeran en examens de selectividat, pero nos vagó de veyer-la una mica dende l’aceso por l’hespital, y bi tornemos a l’atrol miercres, visitando a antigos companyers de treballo y secretarias, que con muito amor, se'n feban alcordanza de yo. Ixe miercres a poco estié de soltar a glarimeta.

Pero bueno, tornando a o domingo, dimpués de chentar en un centro comercial con aire acondicionau y asinas reviscolar una mica, nos acerquemos a o fosal norte de Manila, tamién dito La Loma. Astí, faciemos una gambada luenga y veyemos cómo cosa heba cambiau. Pobreza, agora sí, muita chent i vivindo, bella cantineta filipina, muitos funerals, beluno mesmo con batucada… Y yo levé a Phuong a la parti más pobre, an que feba tres anyos heba estau con o mío amigo Alejandro fotiando. Tal y como le dicié a Alejandro en tiempos, y como él mesmo citó en o suyo articlo en CubaNews, a yo me fería goyo d’estar apedecau astí, con ninos chugardiando arredol d’a mía fuesa y adolescents buquindo sobre ella. Aproveité tamién t’amostrar-le a Phoung un video de Xvideos que un amigo me pasó fa pocos meses, an que apareix una parelleta buquindo chusto en ixa parti d’o fosal. Phuong, escandalizada, me dició que ni lo pensase. Feremos la d’aquell.

Y d’astí, Phuong encara quitó enerchías ta visitar as favelas de Happy Land y Aroma, en os verteders de Tondo, con carreras de basuera y auguas puercas, y con ninos, ninos y más ninos; an que ye difícil de trobar chent que tienga toz os dients; an que siempre reciben a la chent forana con alegría, conversacions y biera; an que as moscas fizan pior que no as abellas, y an que no se puet vivir en piors condicions, pos o cuerpo humano no lo aguantaría. Ya conoixeba bien ixos puestos y bi estié charrando con a chent, y Phuong no plegaba a entender cómo me podeba trobar a gusto astí. Prou que dimpués a experiencia, nos dio ta una intresant conversación, sobre as nuestras formas d’entender a vida, y sobre a manía que yo l’heba pillau a Vietnam, entre atras cosas, por tener que estomacar chent mirando d’escular-me y dimpués decindo-me que son pobres mientras portan carteras de Chanel. Pero bueno, tornando t’os míos conquadres temporals, Happy Land y Aroma, igual que o fosal, no heban cambiau cosa en sais anyos.

Mientras a resta d’a semana, y ya treballando os maitins, visitemos diferents arias de Metro Manila, más que más en Quezon City, con a University of the Philippines, Cubao Expo, Trinoma y Maginhawa, as arias alternativas, culturalment modernetas, con comodidaz pero sin estar estiraus, y que son as mías favoritas d’a ciudat. En istas partis, que en o contexto occidental sería de clase meya, y en o contexto filipino de clase meya-alta, cosa no heba cambiau. D’atra man, tamién contimparemos os pres, pos en verdat son puyaus prou dende fa tres anyos, pero diría que nomás t’as clases baixas y meyas, plegando mesmo en contradiccions. Asinas, a cadena de restaurants vietnamitas Pho Hoa, que ye quasi comida rapeda, ha puyau muito os pres, tanto que en o propio BGC, o restaurant vientamita luixoso Zao presenta quasi os mesmos pres. Y d’istos eixemplos, en podría ficar varios.

Sí, Manila ye cambiando, pero más que no rematar con a pobreza, pareix que se’n son dando movimientos poblacionals en función d’as economías y d’os poders d’as comunidaz, como tantas vegadas ha experimentau ista ciudat en a suya historia. Y tot pareixe levar enta una chentrificación ta convertir a capital filipina en una mena de Bangkok d’aquí a 5 u 10 anyos

2.10.23

Manila ye cambiando (i)


Más de tres anyos dende que salié de Manila, en o pior d’a pandemia, y siempre ye estada en as mías remeranzas y os míos suenyos, más agún dimpués d’a traumatica experiencia vietnamita. Y encara que ya levo tres meses en Bantayan, Manila y a resta de Filipinas son dos mundos de raso diferents. Prou que he preso a capital con muitas ganas, u millor dito, la hemos presa, pos Phuong i ye venida un mes dende Hanói ta conoixer Manila y Filipinas. Soi escribindo iste post baldau un lunes dimpués d’arrecorrer Manila de cabo a rabo mientras o cabo de semana, pero aspero que o charrar dende o corazón empatane as carencias d’a cansera.

O sabado que i plegué ya noté cambios: as terminals d’os aeropuertos, renovadas, ya no pareixeban garas d’autobús, como antismás. O trafico en Manila yera muito millor, encara que o taxista me remeró que o sabado yera día de poco trafico, pero mesmo asinas veyé menos mendigos que de costumbre. En tot o momento o trato ye estau profesional, garra retraso ni en o vuelo, ni en prener a valisa, ni en a entrada en l’aloix, y tardé quatre días en ascuitar a famosiza mazada d’antismás: “not available pooo”.

O martes i plegó Phuong, y dende alavez hemos aproveitau as tardis t’arrecorrer as arias ricas d’a ciudat, pos de maitíns y de tardis teletreballamos. As cosas son cambiando, como he dito: trafico una mica millor chestionau, menos mendigos y menos basuera, menos pobreza. Con tot y con ixo, en marchar t’a zona más rica de Manila, BGC, o trafico ha empiorau muito; o famoso Venice Mall, que recreya una canal veneciana, ye de capa caita, con muitos locals lasos y poca chent, mientras que l’Okada, en o suyo día un d’os casinos más grans d’o mundo, heba retirau restaurants luixosos ta ficar-ie Jollibee y atras franquicias de comida rapeda, por no decir que o espectaclo d’a suya fuent s’heba reduciu a nomás quatre minutos por hora, y agora sin de fuego.

Sí, Manila contina estando Manila, pero tot pareixe una mica más compensau y desenrrollau. Mesmo bi ha contenedors de reciclache anque antis no bi’n heba, y en ixas tardis d’a primera semana nomás veyemos una rata. Raro, raro. Con respetut y cerol, asperé a o cabo de semana, dos días libres t’arrecorrer l’atra cara de Manila, a d’a mayoría, chent que tasament plega a fin de mes vivindo en a humildat en bells casos, en miseria en atros. Arias que os turistas no visitan.

Asinas, o sabado prencipiemos a ruta por o mío barangay de Vito Cruz an que viviba (yo viviba en un edificio con todas as comodidaz) y veyé desenrollo en a favela. Heban ficau ceras en toz os callizos, heban apanyau as casas y guariches más humildes, y, o más notorio, heban acotraciau os cables d’a luz, ficando-ie ordenaus contadors an que antis no se trobaba que telas d’araina de cables y más cables que mesmo feba uembra os días ensolaus. Nos trobemos con un velatorio con o muerto en metat d’a carrera, como de costumbre, y charremos con a muller, sobrina d’o difunto. Nos dició que yeran relocando a toda la chent d’ixa favela en un puesto d’o norte, luent d’o centro d’a ciudat, pero que o numero de casas que heban construito yera radiu, por o que o proceso yera lento. Lento pero inevitable. Veyemos muitos menos ninos y quasi garra gallo, mixín ni can, quan antis yeran a nota común.

Sí, continaba estando Manila, pero yera tot muito raro. En a nuestra segunda parada, en Paco, pasemos por o mercau, puesto do antismás puyaban as auguas resuidals por alto d’os clavillars, y practicament s’achuntaban con os peixes, a carne y as fruitas que se i vendeban. Agora, t’a mía sorpresa, heban construito un nuevo mercau, a más gran parti d’os puestos yera astí dentro y no pas en a carrera, y sin estar hichienico de tot, o edificio yera muito más digno; antimás bi heba muita menos chen, encara que a o canto, o estero de Paco continaba estando a mesma zolle.

D’o mercau de Paco, marchemos ta Paco Park, antigo cementerio espanyol, asabelo d’intresant, que m’encanta d’amostrar, y que rarament apareix en as guidas. Y d’astí, pasemos por o Casino Espanyol de Manila, an que s’achuntan beluns d’os zaguers fablants d’espanyol filipino, y bi chentemos una tortilleta, croquetas y salada. O casino y o fosal de Paco no heban cambiau.

Una mica descansaus, continemos o nuestro camín por o concello, que a suya replaceta yera recient restaurada y muito más digna; por o monumento a o Katipunan, y d’astí marchemos ta Intramuros, ta trobar-me atra d’as grans sospresas d’a chornada: o paso sozterranio yera restaurau, pareixeba una entrada nueva de metro y heban recient pintau un mural repoliu que amostraba a historia de Filipinas, dende a influencia d’o sultanato de Brunéi dica la pandemia. Os antigos guariches-botigas, mendigos y ratas heban dispareixiu, encara que una vegada dentro d’Intramuros, pocos cambios se’n percibiban. Diría que nomás renovadas sinyalizacions y explicacions d’os monumentos. Visitemos a Ilesia de San Agustín, an que Phuong sintió que estase en Espanya; a Casa Manila, inspirada en as casas colonials, y o Fuerte de Santiago, an que aproveité ta introducir-le a Rizal y o suyo asasinato.

Y ta rematar o día, atra d’as grans sorpresas. Marchemos t’o parque de Luneta u Rizal, puesto d’execucions mientras o periodo colonial, an que chacen os repuis de José Rizal y tamién an que lo asasinoron os espanyols. Y si antis yera un parque vivo, con muita pobreza pero an que s’achuntaban todas as clases socials arredol d’a suya fuent con espectaclos de colors y mosicas, agora yera tot modorro, a mosica yera muito más baixa, o movimiento de l’augua d’a fuent radiu, y si no por bellas cincuanta personas en total, beluns correndo, atros parelletas de conyos (en tagalog, pixautos) posaus en bancos, quasi tenébanos o parque nomás ta nusatros en un ambient que pareixeba a zona rica de BGC. Heban, literalment, escobau toda a pobreza, y mesmo ta dentrar y salir en o granizo parque heban encletau o recinto, deixando-ie unas pocas puertas ta l’acceso, perén cusiradas.

Sí, pareix que Manila ye cambiando, se’n ye desenrrollando, u talment no siga que un lavau de cara… (continará)