27.1.23

Enta Pù Luông: para cuenta con a moto


Cabo d'anyo y Phuong m'heba aprestau un regalo muito especial: tres diyas en Pù Luông, una val a bells 120 kilometros de Hanói, autentica, an que fer un turismo sano, no pas masificau, y conoixida por os suyos rozals en terrazas. Y ta fer-lo más especial, me proposó d'ir-ie en a moto, trachecto que nos ne costaría bellas quatro horetas con paradetas, y encara que a motomarqui ye una moto viella de segunda man y no sabeba cómo levaría un viache asinas, pos astí que me ranqué y le dicié que sí.

Tot pareixeba ir de bitibomba, pero a las dos horas de viache u asinas, me se durmió a garra, más con o peso d'as carteras que hébanos ficau devant de yo, y en ixas que aturamos una miqueta ta estirazar-nos y Phuong veye que a moto chingarria olio... Malas farchas feba, asinas que aturamos en bells mecanicos y totz nos dicioron lo mesmo, que a moto yera en muito mal estau y que ixa avería feba malas farchas. O zaguer d'ells, en o lugar de Hoa Bin, nos dició que a nuestra millor opción yera plegar ta Pù Luông, y astí, mirar de trobar bell apanyo u tornar dreito ta Hanói en bus. Asinas que ixo faciemos, con miedo en o cuerpo sin saber si a moto aguantaría u no.

Tanimientres, a carretera se meteba más costeruda y a moto prencipió a fer rudios quan le pretaba, dica que en un punto, s'enchegó a lumbreta de motor y prencipió a ulorar a cremau. Aturemos ascape en o primer lugar por o que pasemos, que mirando-me o GoogleMaps estoi que sería Mường Khến, u talment Lung Van, pero no trobemos mecanicos, pos tot o mundo pareixeba estar-se en casa u en os dos u tres casorios que veyemos en carpas en metat d'a plana dentre pueyos. En un puesto, demandemos aduya a una colla de chovenastros que yeran chugando a billar, y un d'ells, que yera mecanico en atro lugar d'a redoalda, gritó por telefono a l'amo d'o taller cercano y le demandó permís ta vender-nos una garrafa d'olio y mirar d'aduyar-nos, mientras charraba por telefono con a persona a la que le merqué la moto y se carranyaba con ells por vender-me-la. No nos aseguró que ixa garrafeta nos fese honra, pero tampoco no tenébanos más opcións y d'atra man no yéranos guaire luent d'o nuestro destino.

China chana tiremos por una carretera bien costeruda, con rampas dica o 20%, y que trobaretz en o maps con o nombre de Đèo Lũng Cao Huyền Thoại. O problema d'a carretera no yera nomás os costonazos, sino tamién que yera barraballa, y si a tot ixo le sumamos que a motomarqui no destaca por os suyos buenos frenos, a trachedia s'escribe sola: nos estozolemos en una d'ixas marradas, no guaire grau, de no estar porque a moto cayó alt'o d'o mío piet cucho. Tanto mal me fació que churaba que m'heba crebau bells ueso, pero a la fin no estió asinas, tot y que mientras escribo istas linias, tres diyas dimpués, encara no puedo caminar bien. A cascar-la bachata por toda la semana... Phuong s'esgarranyó os chenullos y se trucó a man, pero no estió grau.

No quedaba guaire ta rematar, pero no podébanos continar. Con tot y con ixo, yéranos n'o cul d'o diaple y dengún no pasaba por astí. Asinas que no nos quedó atra que tornar con a moto y mirar de rematar ixe puerto, con o resultau que baixando-ne, os frenos falloron y Phoung habió de blincar d'a moto ta poder frenar-la, porque si no, nos n'íbanos ent'abaixo. Por fortuna, no se fació mal. Miedo, miedo en o cuerpo yera o que tenébamos os dos, y glarimas de dolor en yo por o mío piet cucho. A la fin, bien a monico, aconsiguiemos plegar en l'hotel pasadas seis horas d'a nuestra salida, y lo celebremos como si salísenos d'o infierno. Antimás, l'hotel que heba preso Phuong yera una maraviella, y cenemos astí por cabo d'anyo, estilosetz, con carne de carabao, yo coixo, y sobre tot, con risas, muitas risas por a experiencia.

O primer diya de l'anyo, nos dispiertemos con os tipicos mensaches de felicitación y faciemos una gritada a Enrique y a toda ixa clica que ye por Zaragoza, ells salindo de borina, nusatros baixo a colchada como bien agana en un puesto de montanya en l'hivierno. Dimpués d'ixo, y d'escamochiar bells minutos, nos ne desayunemos en o fabuloso bufet libre que ufriba o restaurant -sí, o puesto ye esparpallant, dormir con Phuong o millor, pero o desayuno tampoco no se quedaba curto en placer-, y con yo coixo de tot y sufrindo y a moto meyo estricallada, astí que la pillemos y pretemos a fer o chiro a la val de Pù Luông: yéranos astí ta chugar y que fues lo que dios querese!

Y a chugada no nos salió mica mal, porque a moto se portó y o diya, soliau, encara más. Faciemos toda la val, que en extensión y mesmo en paisaches, remeraba a Echo u Ansó, y por o camín aturemos en belún d'os lugarichons que bi'n heba, con ninos y viellos saludando-nos y querendo chugar. O mío piet, china chana iba millorando, y o pantasma d'a fractura de ueso s'escollaba. Mesmo a moto pareixeba ir millor en os costonazos. En o prencipio d'o camín estrivemos ta Hang Dơi Kho Mường, una aldeia en meyo d'una plana que a suya principal atracción yera una espelunga graniza alto d'una costera, y que por ixo mesmo apresentaba una mica más de turismo, pero no pas guaire. Yo, que yera contentizo, encara quité rasmia y bi puyé con o piet en mal estau, pero fació honra.

Feita a espelunga, continemos fendo o chiro a la val, a monico dadas as nuestras condicions fisicas, a situación d'a moto, a carretera y o nuestro miedo, pero disfrutando más asinas d'as repolidas envistas que a val ufriba, y prou que d'a companyía mutua. Aturemos en bella marrada ta fer fotos, y tamién en un pontet, an que se columbraban bell par de rotas que trucoron o mío ficacio. Caminemos dica as rotas y si de por sí yeran polidas -probablement siga a primera vegada que veigo rotas artesanals en emplego practico, no pas turistico-, cata que as tuberías que emplegaban ta carriar l'augua yeran de bambú! Enamorau de tot en yera!

Yo yera encantau con o viache, y Phoung tamién, pero ya sabetz que ta yo a onica comida d'o diya sagrada ye o desayuno, y que dimpués chento u ceno ves-te-ne a saber quan, pero a pobreta de Phoung teneba fambre y con razón, asinas que rematemos a val y marchemos dica o lugar de Cành Nàng, an que en una taberneta chentemos sopas vietnamitas bien sucosas por quatre duros, u millor dito, dos duros.

Dimpués de chentar, arrecorriemos os 20 kilometros que nos desaparaban d'o nuestro hotel, dito Pulong Casa -ya sabetz que no goso de fer publicidat d'hotels u restaurants, pero iste lo mereixe-, china chana, disfrutando d'o trachecto y sin forzar a moto, ta arrivar-ie chusto ta disfrutar d'una gambadeta por os rozals d'a redolada mientras baixaba o sol, y dimpués descansar-nos y disfrutar d'a nuestra companyía. A l'atrol diya, nos ne desayunemos como campions y tornemos a fer una gambadeta pos os rozals d'a redolada, fendo fotos, bell video y aproveitando as zagueras horas chuntos dica que plegase l'autobús de tornada ta Hanói a ixo d'as dos d'a tarde en o lugar de Cành Nàng, pos encara que dubdemos una miqueta, a la fin fuemos a lo seguro y a moto no'n yera. Cosas de Vietnam, ficoron a moto en o maletero d'o bus sin garra problema, como si os busers tenesen ya experiencia en ixas envueltas. O bus cama vietnamita, ixo sí, iba a rebutir, con chent por os corridors que de cabo quan t'empentaban sin querer, pero lo menos tenébanos puesto asegurau y fixo.

Iste viache ta Pù Luông, regalo de Phuong, ye estau un d'os viaches más especials que he feito. He teniu experiencia en relacions, como ya bien sabetz si leyetz o blog, y por bells motivos u por atros, nunca no rematan de cuacar. Ista vegada, soi salindo con a persona más esferent a yo con a que he saliu, más que más por as culturas que rastramos dezaga, pero somos trobando os alcuerdos, tenemos os dos esprito de conciliar y tirar ta debant, y somos aprendendo muito l'un de l'atro. Nunca no m'heba trobau asinas y talment ista siga a vegada. Y no diré más pos, encara que iste blog ye un diyario personal, no deixa d'estar publico.

Remato adhibindo que Pù Luông ye una d'ixas perlas vietnamitas que sin estar desconoixida, no ye saturada y ufre una experiencia autentica y sana a o visitant. China china voi fendo un listau de puestos ta visitar que pasaré a os amigos que i viengan, listau an que no figura dengún d'os puestos turisticos "naturals" que apareixen en as guidas que se veyen por o rete. Si viens ta Vietnam, fuye d'ixos puestos y marcha t'alterativas como Pù Luông!

20.1.23

Ent'o mundo rural d'o sur d'a Indochina: Kampong Khleang, Châu Đốc y o Mekong


Ya me conoixetz, y a semaneta por Camboya no heba de limitar-se a os reclamos turisticos de Angkor y os monumentos de Phnom Penh, si no que prou que heba d'esforigar una mica más en un continent que por seguridat lo permite. Asinas, con a Marqueta 16 que pillé en Seam Reap, o zaguer diya que i estié m'eslampe por zonas rurals, en a marguín d'o lago Tonlé Sap.

En primeras marché t'o puerto de Chong Khneas, encara en a propia Seam Reap, una mica ta conoixer a zona y tamién ta informar-me de barcos que conectasen Seam Reap con Phnom Penh, pos antismás bi'n heba, pero agora en o centro d'a ciudat totz me deciban que no bi'n heba. O mío zaguer recurso estió demandar-ne en o propio puerto, y astí ya me rematoron de confirmar que habría de prener un bus ta marchar ta Phnom Penh. Facié la d'aquell, pero encara me vagó de fer una gambadeta por o chicot bico de palafitos en l'augua con una colla de mesachetz chugando a billar que, chunto con l'amabilidat d'a chent y a ulor a chafarote y potrerizo, me tresladó a Filipinas.

Sin guaire más a fer en o puerto, con a Marqueta 16 disfrutando de lugarichons y paisaches rurals, preté a fer o camín que endrezaba enta Kampong Khleang, o más grant lugar sobre o lago d'a redolada. Ta dentrar-ie caleba bosar una detrada barateta, pero no pas tant barateta si t'aganaba d'incluyir un paseyo en barca. Miguel ya m'avisó de que no pillase lo paseyo y que, malas dentrar en o lugar, demandase a la chent local de fer-lo, que me saldría más barato y a experiencia sería muito millor. Y asinas estió. Primero, arrecorrié o lugar luengizo de dos rúas que a os suyos costaus teneba galachos y casas sobre os galachos, de camín embarduquiau y sin asfaltar, ninos chugardiando por totz os costaus, y basuera, muita basuera. Aquello me fació muita alcordanza a bells puestos de Filipinas, más que más en os arredols de Zamboanga. A chent no charraba anglés, pero contrario a Vietnam, d'una traza u d'atra feba por entender-se y entender-me, asinas que de bitibomba.

A la fin, a base de demandar y charraputiar con a chent, m'enfiloron ent'a una d'as casichonas, a la fin d'o lugar, an que una viella muller s'ufrió a fer-me una gambadeta por o lugar en a suya barquichuela, levada por ella mesma y por a suya nieta de 12 anyadas. En verdat, no lo feban por dar-me a vuelta, sino porque heban de mercar en esferents casas que feban de botigas alto de l'augua, y me demandoron si quereba ir con ellas. Prou que sí! Muito millor que qualsiquier producto enlatau turistico! Facié fotos y miraba de comunicar-me con ellas, encara que yera envolicau en no charrar a mesma luenga. Nos faciemos buenas risas por tot o camín, y me trucó muito o ficacio cómo aturoron en una d'ixas casichonas y a lola pretó a charrar con atras dos viellas, que en verdat, antimás d'amigas, yeran as farmaceuticas de l'aldeia aquatica, y le vendioron pildoretas de paracetamol a la muller. A chent con a que nos trescruzábanos saludaba y charraputiaba una mica, de vegada que le deciban a la muller bella cosa que yo entendeba como "Suerte, eh! Yes fendo negocio hue!". En rematar a cursa, dimpués de una hora radida, me despidié d'ellas deixando-les una buena propineta que metió felices a totz, pero más encara a la nina, pos a lola en cuentas de pillar os diners, les ne dio totz a la suya nieta.

Quasi con a glarimeta me despidié y encara chenté un entropán (u bella cosa asinas) que merqué en un postichón d'o lugar, ta rechirar una mica en atro lugar aquatico, dito Kampong Phlok. Malas plegar en a puerta d'o lugar, guardias malhumoraus y vendedors invasivos me trancoron o paso y me dicioron que teneba que bosar dentrada. -Ok, chirmán, no s'en faiga! Y quan marché t'a taquilla, nomás ufriban combinaus turisiticos enlataus por un pre de 30 euros o más barato. Que les peten. Dimpués, en Google puetz mirar que as opinión son prou negativas, que ye un timo. Tornando ta Siem Reap sin buscar-lo pasé a o canto de bells templos de Angkor, a muitos kilometros d'os principals que heba visitau os diyas d'antis, y con os que facié cuenta d'a extensión d'a megapolis. Por desgracia, a dentrada de dos diyas me s'heba caducau y no podié veyer o lusco dende astí, pero aganar m'aganaba.

A mía segunda incursión en o mundo rural d'o sur d'a Indochina estió ya en Vietnam, en concreto en Châu Đốc, lugar mugatizo do arrivé con un barco por o río Mekong. Por un regular, t'ufren muito más ir-ie en bus que no en barco, y encara que no ye difícil trobar a información de cómo fer-lo en barco, que prou que ye muito más intresant, tampoco no creigatz que ye fácil. Como curiosidat, has d'aturar en un par de guariches en a muga fluvial ta fer o control de pasaporte, an que prou que no heban ixuplidau de ficar bella botigueta de venda de beliquetz. En Châu Đốc, que no plega a os 200,000 habitants, facié una nueit, que aproveité a caminar por o paseyo fluvial, bien aprestau y an que familias yeran chugando con os ninos, totz te saludaban y mesmo bi heba un grupet de chent adulta danzando salsa... Sin de mosica! A l'atrol diya no teneba un plan fixo, sino caminar y disfrutar d'o puesto y d'as suyas chents, y asinas facié, caminando por as casas d'a marguín que feban bicos aquaticos que, sin salir d'a pobreza, ufriban una vida muito más digna que os lugars aquaticos camboyanos y prou que filipinos.

Una mica como sincusa d'a caminata, y en modo Pokemon, prencipié a demandar a la chent do podeba tastar una d'as especialidatz d'a redolada que Phuong me comentó: a carne de rata! Totz se'n rediban y me deciban que ya no se'n vendeba en restaurants, que yera viedada. Pero yo no reblé y m'arrecorrié tot o lugar caminando varias vegadas, demandando a la chent, chugardiando con os ninos, y con os ladyboys y una colla de mesachetas chitando-me pedretas y fendo-se risalletas quan pasaba d'un costau ta l'atro. Ixa chent no teneba cosa a veyer con a de Hanói! A la fin veyé a carne de rata en un mercau, pero me dicioron que no la podeban cocinar, que nomás la podeba mercar y dimpués me la cocinaba en casa, y como yera en hotel, pos no yera posible. Me'n quedé con as ganas!

De Châu Đốc marché ta Cần Thơ, ciudat que ya heba visitau en 2020 antis d'a pandemia. Atra vegada más, o sur de Vietnam me daba a vida que o norte no remataba de dar-me, encara que o clima y a mía aversión a o fredo nortenco, chunto con o estrés d'o treballo y d'a grant ciudat, tamién aduyen a fer ixa imachen de contraste. O viache total, con as remeranzas a Manila y a reflexión sobre si quiero tornar a ixo u no, as posibilidatz que ufre Vietnam, pero tamién os suyos contrapuntos, más que más nortencos, ye estau decisivo ta dibuixar o mío esdevenidero en una anyada que tot pareixe indicar será crucial en a mía vida. 




12.1.23

Enta Phnom Penh: una ciudat de remeranzas y reflexions


Continando o mío viache por Camboya, m'aganaba muito de fer una paradeta tres días en Phnom Penh, a capital d'o país, no guaire recomendada t'o turismo, en decir-se-ne que no'n tien guaire so que un fosco pasau marcau por o rechimen de Pol Pot, a pobreza y a prostitución. Pero d'atra man, me la describiban como parellana a Manila, y m'aganaba de tornar a sentir a sensación de caminar por a ciudat d'os míos amors, asinas que le die una oportunidat de tres diyas.

Trobar aloix no estió envolicau, y atra vegada encerté con una cambra apanyadeta en un hostal con un terrazo sobrebueno a man d'a famosa replaceta d'o templo Wat Phnom Daun Penh, centro fundacional d'a ciudat an que a mitolochía local diz que una sinyora de diners dita Penh, y que viviba en o que alavez yera un lugarichón, se trobó con bells budas en o río y ordenó  que se fese astí un templo, que daría orichen a la ciudat. Tot isto ocurrió en o sieglo XIV. Hue, a replaceta ye presidida por o templo budista y tien tamién un café y un museet pinchos, pero sin dubda, o que más truca o ficacio d'os turistas que i pasan son os cálaos, aus granizas con un bieco bien luengo, que pareixen tucans pero que no'n son. Astí los veyes volando d'un costau ta l'atro y luitando por as fruitas que se troban en os chicotz altars y as basuras estendilladas por tot o parque. Antimás d'ixa gambadeta de tardis, de nueitz visité o mercau nocturo, que tampoco no yera guaire luent, y facié una gambada por o bico royo, parellano a os de Bangkok, encara que menos "turistificau". Con tot y con ixo, estar hombre solenco y caminar por ixos puestos ye siempre un engobio, y ixo chunto con a cansera que levaba facioron que plegase luego.

A l'atrol diya logué una moto bien barateta en o propio hostal, nomás por un diya. Me dioron una moteta de 100cc, a marqueta 17, que iba asabelo de bien. Muito fácil de levar tot y que yera semiautomatica, pero con un tacto y una comodidat que no heba trobau antis en denguna marqueta. Y si pillé a moto, yera ta fer a ruta d'as fitas d'o chenocidio que fació o rechimen de Pol Pot dentre 1975 y 1979: os campos de exterminio, u Choeung Ek, y a prisión de Tuol Sleng. Pol Pot estió o líder d'o dito Khmer Rouge, y mientras o suyo poder, asasinó a más de 1,5 millions de personas, o 25% d'a población d'o país ta par d'alavez. Más d'un millón d'ells morioron en o Choeung Ek, hue reconvertiu en memorial turistico, presidiu por una monumento empliu con crapacines y uesos d'os asasinaus abatanaus ta cabidar balas u atros meyos de dar una muerte menos sufrida.

Dimpués d'a visita a os campos d'a muerte, marché t'a prisión de Tuol Sleng, antigo instituto, agora centro de visita turistica, an que se torturaba y engarcholaba a la población. S'estima que 20,000 personas pasoron por astí y nomás en sobrevivioron doce. Hue, un d'os supervivients recenta a suya historia a os meyodiyas, ta dimpués encorrer-te por a corte d'a garchola mirando de vender-te o suyo libro. As atrocidatz que se veyen en as fotos y a propia arquitectura fan d'a garchola un d'os puestos más macabros que he visitaus, y ixo que d'ixos puestos no'n son pocos los que he vistos. O Khmer Rouge deixó de gobernar o país entero en 1979, encara que continó guerriando dica 1999, poco dimpués d'a muerte de Pol Pot en 1998, y belún d'os suyos liders encara contina vivo y en garchola. Poca explicación tien o que ixe hombre fació, fueras d'as barucas y deleras post-68 d'una sociedat agricola, comunal y utopica, sin d'intelectuals, relichions y mesmo sin d'industria. O Khmer Rouge estió redotau en 1979 por a Republica Popular de Kampuchea, estau refirmau por a Unión Sovietica y por Vietnam, pero no pas por a más grant parti d'a comunidat intercional, que continó reconoixendo a o Khmer Rouge y Pol Pot como lechitimos gobernants en o marco d'a guerra freda.

De tardes, y aproveitando as facilidatz que da a moto, me facié una gambada por o paseyo fluvial que ufre o río Tonle Sap muito cerca d'a embocadura con o Mekong, no sin antes haber visitau o famoso mercau ruso, que en verdat poco no yera so que un mercau asiatico más, con ropas, comidas y trastes varios de mecanica y t'o fogar. Fendo a gambada por o paseyo, m'informé y pillé o billet ta fer un paseyo por o río, dica plegar en a embocadura con o Mekong y veyer asinas a ciudat dende l'augua mientras o lusco. Por nomás 5 dólars, ye muito recomendable de fer-lo, y más quan t'ufren una bebida franca. De nueitz cené amok, a mía comida favorita camboyana, feita con unto de leit de coco con calcauet, y fendo gambada por o río, facié cuenta de que a prostitución no nomás se trobaba en as quatre carreras aprestadas turisticament ta ixo, sino que s'ixamenaba por muitas más carreras. Diría que Phnom Penh ye a ciudat con más prostitución que he visitau.

Torné ta casa y a l'atrol diya, ya sin de moto, me decidié a conoixer una mica más d'a historia de Camboya a traviés d'o suyo palacio reyal, prou cerqueta d'o mío hostal. Y ye que a sociedat camboyana, y m'atrevería a decir todas as sociedatz d'o sudeste asiatico, son autocraticas y cherarquizadas, asinas que a monarquía ye estada perén present, y restituita en forma de monarquía parlamentaria en 1993 dimpués d'a esbrunciada historia d'o país, y en o marco d'a disolución d'a URSS. Pero, curiosament, aquí o reinau no ye exactament custión d'herencio, sino que un consello d'estau -O Consello Reyal d'o Trono-, formau por nueu personas representativas d'a politica y sociedat camboyanas, eslichen un candidato a rei dentre os descendients de Ang Duong, rei camboyano d'o sieglo XIX considerau o pai d'a camboya moderna. A visita a o palacio no ye imprescindible, mesmo incluyindo a anexa pagoda platiada, pero tampoco no teneba guaire más ta fer ixe maitín. Os edificios son a mayoría d'o sieglo XX y dengún no ye anterior a o sieglo XIX, y en as propias recholas crebadas s'aprecia a humildat d'o país, pos ta estar un palacio reyal, no ye guaire fachendoso.

D'astí facié gambada por as principals replacetas d'o centro d'a ciudat, fotiando bellas fitas como o monumento a la independencia, o mercau central -unatro mercau asiatico sin más-, o monumento a l'amistat camboyano-vietnamita, y o monumento a Ang Duong, disfrutando d'as avantallas que ufre estar en una ciudat como Phnom Penh. De nueitz, no con guaire enerchía, encara m'animé a visitar Basaac Street, que m'heban dito que yera a zona más moderneta y de vegada "sana" que teneba a ciudat. Y en verdat, yera una zona con restaurants más occidentals y bars de borina, belún mesmo con mosica latina, pero masiau enfilau tot ta turistas, y sobre tot, tot muito chicot, pos o puesto tasament teneba dos callizos. Si ixo yera a zona más moderneta y alternativa d'a ciudat, pos feba duelo, pos pareixeba que a más grant parti de l'ocio se centraba en prostitución. D'atra man, cal decir que a ciudat no ye nian un Hanói nian una Manila, pos nomás tien poco más de dos millons d'habitants: menos trafico sí, pero menos ufierta tamién.

Phnom Penh m'ufrió sensacions enfrontinadas. D'una man, l'amabilidat d'a chent no yera como a filipina, pero si más que no a vietnamita. Igual a profesionalidat, millor que no a filipina pero no pas como en Sien Reap. Sobre pobreza, no yera tant desigual y pobre como Manila, encara que dondiando con a moto sí que veyé bella zoneta que podeba pasar por un estero manilenyo. Y si fablamos de gastronomía, atra vegada ye un meyo, que supera a la filipina pero no plega a o libel vietnamita. Tot pareixeba un punto meyo dentre Hanói y Manila, pero no necesariament o meyo optimo. En cierta mida, a yo me ayudó a decidir o mío futuro, pos soi dentre o caos, desigualdad y amabilidat de Manila, u continar en o desenrollo -pero de cabo quan bordería y mal orache- de Hanói. D'atra man, a ciudat yera muito aburrida en contimparación con Hanói y Manila, y en ixe sentiu remera a Asunción en Paraguay. Tien a fama de ciudat fosca, tanto por prostitución como por pobreza y a presencia d'as consequencias d'a esferra que fació o Khmer Rouge; manimenos, ixa imachen tampoco no fa chusticia a una ciudat que tien o paseyo fluvial bien cudiau y atractivos como o palacio reyal y o Wat Phnom Daun Penh. A la finitiva, sin estar un puesto imprescindible, sí que diría que ye una ciudat en a que ye recomendable esforigar mientras bell par de dietas, y a yo, en as mías circunstancias vitals, me venió muito bien ta reflexionar.


6.1.23

Enta Siem Reap: a ciudat de Angkor


Cada vegada soi menos aventurero y explorador, cada vegada soi más de ficar en a ciudat an que moro, bailar a mía bachata, estar-me con a mesacha, con os amigos, y fer rutina. Pero o mío esprito de cabo ta quan demanda viache aventurero, estoi que será asinas por toda la mía vida, y por as vacanzas de nadal, m'animé con Camboya, puesto a lo que ya heba d'ir a la fin de 2019 pero que cambié por sobrebuén consello de Alejandro y Sara, que ta par d'alavez, en Ho Chi Minh City, m'animoron a continar por o centro de Vietnam y no pas por Camboya.

Asinas, prenié l'avión de Hanói ta Siem Reap y en poco más d'una horeta astí me planté, cambiando a ropa d'abrigo por l'ir aforro. Encara me vagó de fer una gambadeta de nueitz por o centro d'a ciudat, con a suya canal, mercaus y a zona borinera. A primera impresión estió sobrebuena, pos me trobé una ciudat con ceras, o traficho bien chestionau y toda mena de servicios que un occidental pueda querer. O tracto con a chent de l'hostal, en os restaurants y con os amos d'os tuk tuk yera asabelo de profesonial a la par que agradable, tot y que de cabo quan yeran una mica catenaz mirando de vender-te qualsiquier cosa, y en o caso d'un hombre solenco como yo astí, mullers y drogas.

A l'atrol diya encara me puyé una mica más tardi d'o que debeba por a cansera que rastraba, pero dimpués de logar a Marqueta 16 y de desayunar-me, me vagó d'ir t'os templos de Angkor sin problemas. Bueno, u quasi sin problemas, porque en arrivar-ie m'aturó o primer -d'os muitos- controls de dentradas t'o conchunto templario, y ababol de yo que me pensaba que se podeban mercar astí mesmo, y cata que cal ir t'una oficina en o centro d'a ciudat ta pillar-las. Una mica de perdida de tiempo, pero no pas guaire, la pillé por dos diyas y torné a fer os bells 5 kilometros dica o espacio monumental principal. Y digo espacio monumental principal porque en verdat os templos y edificios que feban parti d'Angkor s'ixamenaban por una ampliza plana que diría sería equivalent en extensión a la comarca de Zaragoza, u talment mesmo más, y o que se gosa de visitar ye nomás o núcleo d'ixa antiga ciudat, que dicen plegó a tener un millón d'habitants.

O primer que facié estió ir dreito ta Angkor Wat, o templo más grant de totz, o principal, o que siempre apareix en as fotos. Pos quan uno ye fresco ha d'aproveitar ta visitar a fita principal, y dimpués, seguntes van baixando as fuerzas, aproveitar ta visitar as fitas secundarias. Ta fer bien a visita, pillé un guida, no pas ta tot o conchunto templario, que sincerament m'aganaba más d'ir a la mía bola, sino ta arrecorrer Angkor Wat mientras bell par d'horetas de vegada que o guida m'explicaba a suya historia y a historia de toda a ciudat y a civilización Khmer. A más grant parti d'os templos que se'n conservan son funerarios, fuesas d'os reis Khmer, que en primeras yeran hindús y dimpués se'n pasoron a o budismo. Y en concreto, Angkor Wat ye o templo funerario d'o rei Suryavarman II, construito dentre o 1122 y o 1150 d'a nuestra era, y estando o más grant edificio relichioso d'o mundo.

A civilización Khmer tenió como capital Angkor y floreixió dentre os sieglos X y XV. Misteriosament, en o sieglo XV Angkor ye albandonada y quasi ixuplidada d'a historia, sin tasament coronicas y habitants. A chungla no tardó en minchar-se literalment a que en o suyo momento yera una d'as ciudatz más grants d'o mundo, sino a que más. A qué fin aconteció tot isto? Ye tot un misterio, pero a redota con os siameses en 1431, a conversión relichiosa de l'hinduismo t'o budismo, o frachil sistema acuatico y a construcción en piedra panal s'indican como posibles causas. Y tot estió asinas dica que en o sieglo XIX, o explorador francés Henri Mouhot la redescubrió. Como curiosidat, dica os 90, quan os satelites fotografioron o puesto, se pensaba que muitas d'as canals y entivos que bi ha yeran naturals, y cata que estioron feitos por os Khmer! O libel de conoiximiento en inchienería acuatica d'aquella civilización ta par d'alavez no teneba igual.

Mientras os dos diya que i estié, visité os templos y edificios de Prohm Kel, Phnom Bakheng, Baksei Chamkrong, Sat Kraop, Preah Sary, Bayon, Baphuon, Tem Pranam, Preah Ponlea Sdach Komlong, Prasat Preah Palilay, Preah Khan, Neak Poan, Prasat Tonlé Sngout, Krol Romeas, Preah Phtu, Banteay Prei, Ta Som, East Baray, Pre Rup, Ta Prohm -an que se rodó buena parti de Tomb Rider-, Prasat Kravan, Ta Keo, Thommanon, Ta Nei, Wat Taprohm Mean Chey, Kutisvara, Bateay Kdei, Prasat Leak Neang, y de seguras bella atra cosa que me se pasa, tot disfrutando d'os propios templos y d'a naturaleza que los envolica, a paso d'a Marqueta 16. Bells templos yeran en a plana y atros ficaus en metat d'a chungla y habitaus por monos, beluns yeran millor consevaus, y atros no pas tanto, y a más grant parti d'ells yeran apadrinaus por países que aduyan en a suya conservación. Y ye que o conchunto ye tant grant, que tasament plega ta rechirar y investigar, pos a prioridat ye conservar o que s'ha descubierto. Y dende l'envista forana, estoi que ye o millor puesto ta fer fotos que he visitau nunca, ye imposible de cansar-se de fotiar astí!

Feré especial mención a os luscos en os templos, que son os más polius que mai he vistos. O primer diya, pretando-le a la moto, aconsiguié veyer-lo dende Angkor Wat, que como he dito, ye o templo más grant, pero me fació burro falso, pos o sol se poneba cara t'o templo y no pas por dezaga, y tot rodiau de muito turista y nino malcriau. Muita fama pero de verdat, si bi itz, no veigatz a puesta de sol dende astí. O segundo diya, marché alto d'o templo de Pre Rup, y astí sí que encerté! Astí alto d'ixa marabilla, con o sol tintando as piedras panals y os resillas de royo, fuyindo dezaga d'a chungla an que s'alufraba beluna d'as torretas d'o templos d'arredol, y rodiau nomás por bellas 10 u 15 personas. Dito siga de paso, plegar en a parti d'alto de belún d'os templos yera toda una aventura, mica segura, pos son bien costerizos.

Prencipié o mío viache ta Camboya d'una traza turistica, no pas autentica, pero de cabo quan cal fer-lo asinas, especialment quan se visita patrimonio y no pas culturas ni chents. Y en ixe sentiu, Angkor ye o conchunto monumental más grant y esparpallant que mai he visitau, honor que dica agora teneba Roma. Y si a ixo le sumas que a ciudat estió dispareixida mientras sieglos y minchada por a chungla, y que encara a diya de hue buena cosa d'a mesma contina asinas y habitada por monos y atras bestias, te queda una visita que minimo mereix dos diyas y que nunca no ixuplidarás. D'atra man, Siem Reap ye a ciudat d'os sudeste asiatico más comoda ta fer vida dende l'anvista d'un occidental: ordenada, profesional, amable y con cierta diversión tot y que tasament tien 250.000 habitants -más turistas. Contrasta con a resta d'o país, como diré en as proximas dentradas.