15.6.19

Enta Sabtang: un trango más



O primer que facié en plegar ta Batanes no estió visitar a isola principal de Batán, sino que ascape marché ta Ivana en un tricycle batanés, con tellau de cogón y más calidat que no os tricycles normals, adaptaus t'o turismo, y sin saber guaire bien si podría, a la fin pillé un barco a ixo d'as once coladas d'o maitín que marchaba ta Sabtang, a rebutir de mercancías -más que más biroya y materials de construcción- y con nomás dos pasachers. Dimpués de meya horeta, arrivé en Sabtang an que m'estié unatra meya hora mirando de logar una moto, sin suerte por muito que lo intenté, asinas que no me quedó atra con prener a un guida de tricycle ivatán aprestau t'o turismo que me costó 1500 pesos. O mesache se deciba Ismael y yera bien maho, argüelloso d'estar ivatán, me comentaba de contino as caracteristicas naturals y socials de Sabtang, bellas parolas d'a suya luenga y cómo yera cambiando a isola en as zagueras anyadas por o turismo. Y ixo que ixa isoleta perdida en o culo d'o diaple no tiene que seis lugarons y 1600 habitants en total, estando en distribución demografica parellana a las vals d'Echo y Ansó.
 
En Sabtang facié a mía primera nueit, en un puestet local apanyau dito Neyala's an que me tractoron prou bien, por nomás 300 pesos. Diyas dimpués, con Willy, torné ta Sabtang, pero ixa vegada pillemos o primer barco d'o maitín y tornemos pasau o meyodiya. I saliemos a las cinco d'a maitinada con a moto sin luces y sin casco dende Basco dica Ivana, toda una aventura d'a que saliemos bien paraus, y levemos a moto ta Sabtang, t'arrecorrer a isola a la nuestra bola sin companyia de garra guida. 

Malas pillar o tricycle, Ismael me levó ta Nakanmuan, un chicot barangay famoso porque as suyas casas siguen o modelo de construcción ivatana en piedra. A verdat ye que por o verde d'a isola y por istas construccions, caminar por as carreras y callizos d'os lugarons de Sabtang de cabo quan pareixeba como caminar por bell lugar pirinenco. Si no fuese por a mar de fundo, os tellaus de cogón y os rostros filipinos, quasi quasi.  Antis, paremos en unas formacions rocosas y clamors a piet de mar, y en un mirador que ufriba anvistas repolidas. Personalmente, diría que a metat ueste d'a isla pareix un Tenerife norte mientras que a metat este ufre paisaches más cantabricos. En qualsiquier caso, tot prou verde y humedo tot y que nos trobábanos en puenda ixeca. 

Dimpués continemos enta Subnanga. Ye curioso en que Sabtang a carretera ye bien presta y apanyada, con chicotz arbertz ornamentals y flors mientras varios kilometros antis de dentrar en cada lugarichón, o que le daba un toque bien poliu. Tamién, en totz os lugars pero más que más en istos de l'ueste, se podeban veyer colgando a o sol peixes de toda mena, que asinas s'ixucaban ta dimpués vender-los como delicatessen u mesmo como medecinas. Dimpués d'o turismo, a venda de peixes ixecaus ye a principal fuent d'ingresos d'istas isolas.  En Subnanga, o lugar más inaccesible, bi ha un vico a rebutir d'istos peixes colgants ixucaus a o sol. Seguntes me dició Ismael, por l'ambient coster y o chiquet puerto que teneba iste retirau vico, os locals de toda a isola lo conoixeban como chiquet Hong Kong, pero Willy y yo balticemos a iste lugarichón como "o culo d'o mundo", y nos faciemos una biera en a botiga sari-sari más cercana. Por o camín, Ismael prou que me convidó a visitar una capilleta de piedra tintada en l'interior con culors charras. Sin estar grant cosa, me facié una foto por quedar bien. Estoi que ista capilleta se trobaba en Nakanmuan, pero no soi seguro.

En tornar, aturemos en un mirador repoliu en a punta norte d'a isola, an que t'ufriban a posibilidat de fer una tirolina: bai que no les fa goyo aquí as tirolinas! A un costau d'o
mirador clamors y cillos a piet de mar y a carretera d'a isola sortiando-los, en un paisache que bien me fa alcoranza de Masca y Anaga en Tenerife. A l'atro costau, altos praus que seguntes o sol y a plevia son más verdes u más soros, con bella vaca y bella craba, estilo cantabrico. Y chusto debaixo, a placha de Morong, polida y famosa en as Batanes y mesmo en toda Filipinas en tener un arco de piedra que ufre buenas fotos, siempre que no te trobes turistas que se i fotan meya hora fendo-se-ne -cadagún. L'augua, ixo sí, bien picadeta: feba medrana de ficar-se-ie más de bells pocos metros.

Y disfrutando os paisaches d'a isola, en o camín de tornada pasemos por o lugar principal d'a isola an que te deixa o barco, poblacion. Cal decir que tot o mundo le conoix como poblacion, pero en reyalidat son d'os lugars que s'han achuntau: Malakdang y Sinakan. A muga d'istos lugars ye presicament una replaceta an que se troban a escuela, a ilesia, una casa tradicional, unas letras chigants ta fer-se a foto postureo y una famosa botiga honestidat -an que no bi ha dependients sino que confitan en a honestidat d'os clients. Malas plegar astí, continemos ent'o sur ta rematar de veyer a  isola. Cal decir que agora son fendo a carretera que fa circlo a toda Sabtang, y que asinas ya no será menester tanto trachín ta visitar-la, si bien por os suyos paisaches mereixe a pena fer-le unas cuantas vueltas.

A siguient etapa estió Savidug, un lugarichón no guaire luent d'a 'capital' an que Ismael apreiveitó a dixar bell trasto a una muller que en casa suya teneba un chardinet bien poliu y apanyau con muitos obchetos d'a cultura ivatana. Cata que ixa muller yera a mai d'un profesor d'artes en UST, companyer de treballo! Dimpués de fer-me un charrazo con ella y de disfrutar o suyo chardín, continemos o camín, aturando en a casa d'un mosen espanyol que i estió dica os 80, fendo-me bella foto en a suya balconada y fendo bella foto a o paisache y a bella carrera de casas de piedra. Quan facié ixe mesmo camín con Willy, diyas dimpués, nos trobemos con una gripia muerta en a carretera que feba cerina. Me'n he trobadas bellas quantas, tanto en Aragón como en Filipinas, pero ixa yera a más grant y acollonant de todas. Bien se vale que belún la heba muerta d'un astralaz en o cuello. 
  Aturemos en un mirador en un lumo alto d'a mar dito Chamantad-Tinyan Viewpoint, bien poliu pero pareixiu a ixos que se troban en Batán. Ismael, con duelo, me deciba que agora teneba camíns feitos por o paso contino de turistas, pero que feba 10 anyadas yera muito más salvache. Le feba más goyo antismás y se'n alcordaba de quan yera pastor de crabas con su pai por ixos mesmos pueyos. Agora s'heba reconvertiu, yera guida turistico de tricycle, tanto ell como a isola teneba muitos más diners pero atras cosas yeran cambiando y se notaba que le feba duelo.

Visto o mirador, marchemos t'a zaguera etapa d'a cursa: o vico de Chavayan, seguntes o
guida, patrimonio d'a humanidat por a Unesco, cosa que no he puesto confirmar. Chavayan ye unatro lugarón de carreras y casas de piedra, a os pietz d'un lumo verde y clamors, y con a mar por l'atro costau. Se diz que ye un d'os lugars que millor preserva a cultura ivatana, y en dentrar-ie, una colla de muller en una caseta de canya son teixendo os chambergos y os chapers tipicos ivatanes, feitos de yerba ixuta. As pelucas grants tan visteras me dicioron que yeran t'as mullers, pero s'han feito tan populars que agora totz los levan. Servidor prou que se metió tot y se fació pasar por un ivatán, u millor dito, por un turista de postureo. Cal decir que os trastes te calentaban ascape -diría que masiau-, atrayeban bell bicho y que curiosament yeran impermeables, porque mientras yera visitando o lugar pretó a espurniar y no me mullé.


Y dimpués de visto Chavayan, tornemos ta poblacion, anque Ismael me recomendó una carinderia ta chentar-almozar-cenar. A verdat, ye que yera a onica que i trobé, y astí que me preté roz con tocín en adobo filipino que me sentó a gloria. Istas cosetas gosan d'estar regaladas en a resta d'o país, pero no pas astí, que ya teneba un pre. Pero atra cosa no bi'n heba. A nueit yera calma, sin guaire cosa a fer, encara que me trobé a os ninos d'a escuela fendo dances ivatanes y ixo estió prou pincho. O diya que i estié con Willy, estiemos bell rato en una escavadera viella enronada en a placha que ufriba buenas fotos hipster-postureo. A botiga 'honestidat' yera ubierta 24 horas y teneban bells souvenir, pero no me feban goyo, asinas que no gasté guaire tiempo astí.

Alto u baixo como en a resta de Batanes, Sabtang ufre paisaches humedos, de cabo quan  parellanos a o norte de Tenerife, de cabo quan parellanos a Cantabria. Os lugars, chicotz y en piedra, pareixen propios d'o norte peninsular. Ista sensación se fa más grant encara si uno para cuenta d'a distribución demografica: 6 -en reyalidat 5- lugarons separaus pero no pas guaire, a pietz de montz verdes con vacas y crabas que en total suman 1600 personas. A chent ye callada y timida, pero no más rebordenca. Mientras me comentaba as formas de construcción tradicionals, Ismael me deciba que cada casa-familia ha d'aportar una persona cada anyada ta fer casas francas t'as nuevas familias, un total de quatre por verano. Una forma de treballo comunal que cumplen con honestidat y que fa entender bien a idiosincrasia ivatana: fan comunidat, no se pisan, cooperan y ixo les ha quitau treslau economico, de vez que fa que o forano no se pueda aproveitar d'ells. 

 

No hay comentarios.: