21.9.19

Ent'a fabrica de jeepneys Sarao y a casa de Rizal: una cursa poco convencional



Más de dos anyadas en Manila pero en una ciudat de 24 millons d'habitants, siempre quedan cosas por fer. Y dos d'ixas cosas que siempre yera remugando pero que nunca no feba yeran visitar a fabrica de jeepneys de Sarao y a casa natal de José Rizal en Calamba, as dos ent'o sur. Y como o dominche no teneba cosa a fer y quereba ixoriar-me, me'n lancé: en primeras, con a intención de veyer a fabrica de jeepneys de Sarao, que m'heban recomendau Sara y Alejandro, parella cubano-zaragozana que aperioxoron tamién en Aragoneses por el Mundo y que dimpués tenié a suerte de conoixer en persona. Y si me vagaba, pos aproveitaría y marcharía a veyer a casa natal de José Rizal. 

A fabrica de jeepneys de Sarao se troba en o bico de Zapote, que perteneix a la localidat de Las Piñas, una d'as más grants d'o sur d'a Manila Metropolitana. Plegar-ie yera bien fácil -lo menos en contimparación con o que cuesta bochar-se-ne por ista ciudat- pos tiengo un autobús que me dixó d'a puerta de casa quasi en a puerta d'a fabrica y o dominche de maitins no bi heba guaire trafico. Encara que Sarao no ye a onica fabrica de jeepneys, ye a primera y a más important: prencipió a suya faina en 1953, quan Leonardo Sarao decidió d'adaptar jeeps norteamericanos a o transporte publico, y en os suyos millors momentos, 7 de cada 8 jeepneys producius en o país veniban d'ixa interpresa.

En octubre d'o 2000, a fabrica quasi dispareixió, dixando de fer jeepneys y despedindo a  la más grant parti d'a suya plantilla. Con tot y con ixo, mientras as dos zagueras decadas ha endurau y remaniu. D'os 15 jeepneys por diya que s'i feban en o suyos buenos tiempos, agora tasament en plegan a uno por mes: pero no ye muerta. Tot isto ye acorde con o debat nacional arredol d'o jeepney: transporte muito rudioso y contaminant, sin midas de seguridat y incomodo, tamién ye un simbolo nacional y fa parti d'a identidat filipina, más que más d'ixas clases baixas que son as que por un regular lo fan servir y as que lo conducen.

Quan i dentré, o primero que me trobé en a puerta ye un mensache tintau: Tourists
welcome. Y ye que en quedarán pocos en Sarao, pero s'i fan: en cierta mida miran de potenciar o turismo, con una pachina de facebook y una dentrada en wikipedia bien aprestadas y actualizadas. A ixo cal adhibir a presencia en prensa de cabo ta quan, que fa que siga una fita conoixida en toda a ciudat y mesmo diría que o país. A fabrica en sí ye curiosa, no por polida: quasi pareix una chatarrería an que a ulor a fierro enrobinau se mezcla con a ulor a olio d'auto y bardo, como quan marchaba t'a fabrica an que treballaba mi pai, Talleres Morato. As telarainas son de fácil trobar, y en as suyas tres naves se troban os pocos treballadors que bi'n ha y bell conductor de jeepney que quita treslau d'as suyas instalacions ta aprestar y apanyar o suyo traste. Tamién bi heba bell par de familias con ninos que pareixeban vivir en un guariche mugatizo, cusirau por una marrancha con os suyos latons.

O más curioso ta yo estió o proceso de producción artesanal de tot , an que cada unidat yera feita de traza individual. Aquí o fordismo y a producción en cadena no son plegaus! Bell hombre en a chatarrería aprestando y achutando viellos motors Isuzu con atras piezas, soldadors que más que no soldadors yeran artistas d'o fierro treballando chapa y chasis -que o suyo núcleo yeran d'os vigas d'acero- y un pintor arguellau pero asabelo de motivau con o suyo treballo, que levaba astí decenas d'anyadas y que en ixe momento yera treballando en un tren turistico que churaría que marchará ta Intramuros. Tamién teneban una parti de disección de viellos autos que feban honra ta quitar piezas t'os nuevos jeepneys y prou que sí, cerqueta d'as cadieras que s'instalan como lo zaguer, un graffiti con muitas banderas y o nombre que ya ye una leyenda en Filipinas: Sarao. Y ta rematar, dimpués d'arrecorrer-me a fabrica de punta ta coda y fer arrienda de fotos, me trobé en salir con un par de turistas chinencos: curioso, sincerament no me l'asperaba, pos encara que Sarao ye un fito cultural encara vivo, no ye un puesto mica turistico y menos t'o perfil d'o turista chinenco.

Como encara yera luego, diría que menos d'as 11 d'o maitín, decidié de continar o mío camín
ent'o sur y marchar ta Calamba, ent'a casa natal de José Protasio Rizal. Ya heba aturau d'os vegadas en Calamba, pero por motivos varios nunca no plegué a dentrar en a casa de Rizal, y teneba ixa puga. Ista vegada pareixeba que sí... pero digo pareixeba, pos me pensaba que sería más fácil fer o camín Zapote-Calamba: un jeepney dica Alabang, unatro dica Biñan y a la fin unatro dica Calamba, fendo más de 40 kilometros en jeepney en quasi tres horas. Quereba jeepney? Pos prene-ne! Quasi diría que en teniu ta toda una anyada. Pero bueno, a la fin i arrivé y antis de dentrar en a casa-museu, almorcé en un Jollibee, que o mío estomaco me lo yera demandando.

Ta qui no lo sepa, José Rizal ye l'heroi nacional filipino y un d'os escritors en luenga castellana más important de Filipinas. Naixiu de 1961, fue fusilau por mandato espanyol en
1896, estando un fito historico filipino que retrata o sentimiento d'iste país y d'istas chents enta Espanya: celo por o maltrato historico de 333 anyadas, pero tamién admiración y carinyo enta una persona que escribiba en castellano y admiraba a metropoli, que de vez luitaba por un tratamiento no colonial enta istas isolas. Rizal veniba d'una familia burguesa, propietaria de faciendas, pero no yera un revolucionario a l'uso tal Simón Bolívar: no yera un soldau ni un guerrero, sino un intelectual con una situación economica que le permitió de viachar y estudiar por os Estaus Unius, Europa -incluyindo Espanya- y mesmo Japón. Tamién se le conoixe a suya faceta de guarán, por un regular y curiosament quiesta dentre os filipinos d'agora.

A casa orichinal estió espaldada mientras a Segunda Guerra Mundial, pero en a decada d'os
50 la tornoro a debantar, seguntes dicen con muito recelo ta mirar de fer-la igual como yera. En o suyo interior, se i troban muitos d'os elementos d'a casa orichinal: muebles, lampas y mesmo utensilio de cocina. Arredol d'o patio, en atros edificios que fan parti d'o compleixo, se i troban exposicions con obchetos orichinals de Rizal: más que más escritos, ropas y fotos. A yo me chocó as cambras que teneban: chicotas, nomás una t'as chirmanas y unatra t'os chirmans, que en conchunto yeran 11, dos mesaches y nueu mesachas. Cada cambra teneba un leito: en a de mesachas i dormiba a mayor, mientras que as atras ueito dormiban en malfegas por tierra; en a de mesaches i dormiba Rizal, pos encara que yera o chicot, o suyo chirmán le'n cedeba. Y ye que, mesmo a diya de hue, a sociedat filipina ye tan comunal que vivir solenco u tener una cambra ta nomás una persona se veye raro, mesmo dentre chent rica -vives solenco? y cómo puetz? no t'aburres? Son preguntas que de contino me fan.
 
Vista a casa de Rizal, que de por sí yera un puesto relaixant, y habendo-me quitau a espina, encara me facié una gambada por as vías d'o tren de Calamba, que ufren anvistas socials esparallants y repolidas pos pasan chunto a o mercau y tien un puent de fierro que cal fotiar, y que no sé quánto i remanirá. O tren no pareix pasar-ie, pero sí carros artesanals feitos a las vías d'o tren y por un regular aducius por ninos. Ya las heba vistas antismás con Ana, pero aquell diya feba muita calor y no enduremos guaire. Y d'astí, torné ta casa, encara luego pero canso. A tornada no me costó tanto como a ida, pos l'autobús, encara que tardó, m'enfiló dreito enta casa, sin haber de pillar atro transporte en Manila.

Ista cursa, encara que cansa fisicament y no te priva d'a rudiera y contaminación de Manila, tiene un punto relaixant, u talment fuese que a la fin heba puesto fer d'os d'ixas cosetas que levaba muito tiempo querendo fer y encara no s'heban terciau. Soi contento porque las puedo tachar d'a mía lista, y si bien no son musts t'o turista que i vien bells pocos diyas, diría que sí que'n son t'aquell que viva en Manila, siga naixiu d'aquí u de difueras. Si he de resenyar dos cosas, ixas son, a manufacturación artesanal d'os jeepneys sin garra proceso de cadena por metat, y as chicotas cambras que compartiban os muitos chirmans Rizal. 

No hay comentarios.: