26.8.22

Enta Asunción, Paraguay: a ciudat más aburrida que nunca he visitau


Luz verde ta dentrar en Vietnam. Por fin! Dimpués de dos anyos! Pero cómo salgo de Brasil? Por movidetas que bell diya contaré y que dan ta fer una pelicula, no yera guaire fácil. Tanto que habié de salir-ie dende Paraguay, t'o qualo pasé a muga terrestre por Foz de Iguaçu, dimpués de pillar un autobús dentre Florianópolis y Foz. En a muga, pasé dos controls policials an que no las teneba todas con yo, y os policías a la fin me dixoron pasar baixo a condición de "no levar-me ta Espanya garra paraguaya", que más bien sonó a un "te deixamos pasar pero no te bucas a las nuestras mullers".  O caso ye que pasé ta Ciudad del Este, primer localidat paraguaya, y d'astí pillé un viello autobús de 6 horas t'acapital Asunción, que me se facioron más duras que no as 16 horas dentre Florianópolis y Foz.

Plegué en Asunción asperando trobar-me una capital chicota pero coqueta, con totz os servicios y comodidatz que una capital se suposa ufre. Y me trobé tot o contrario, quasi tot trancau de nueitz, garra zoneta d'ambient ni modernidat, ambient excesivament calmo, poquismos restaurants ni garra cafetería, y fuellas lasas quan miraba de trobar información en internet sobre o qué fer. Ya conoixeba Ciudad del Este, y tot y que no ye a capital y tampoco no ye l'alma d'a borina, ye una ciudat muito más movideta y que ufre más.

Dimpués de aloixar-me en un hotelet rechentau por un madrilenyo, polidet pero con a pior tortilla de trunfa que mai he experimentau, a l'atrol diya me'n puyé y visité o centro d'a
ciudat, an que plegaban as brancas d'una favela grandiza que s'ixarramaba. O centro no pareixeba guaire seguro, pero encara asinas, sí más que as ciudatz brasilenyas. D'atra man, encara que Paraguay ye un país humilde, s'aprecia muita menos desigualdat que no en Brasil, donde muitos puestos permiten a mesma vida que se tien en qualsiquier ciudat occidental, pero atros tantos viven en una pobreza más grant que no a humildat que s'ixulufraba en Paraguay. Sobre seguridat, a sensanción yera buena, tot y que dimpués d'as nueu d'a nueit pocas yeran as almas en a carrera: pero mesmo así, no feba miedo, no caleba ir con uellos en a foyeta, tot o contrario a muitos puestos de Brasil.

En o centro visité as suyas dos principals replacetas: a Plaza Uruguaya y a Plaza de la Democracia. A primera no ufriba garra cosa especial fueras de dos librerías, y a segunda,
con un mercadet, tampoco no yera guaire más atractiva, fueras d'o Panteón Nacional de los Héroes, un templo cupulado en estilo neoclasico, no guaire grant, que en o suyo interior guarda os repuis de bellas pocas personalidatz relevants en a historia d'o país. Se puet visitar en diez minutetz, y d'astí marché a fer una gambada por o centro, con edificios poscolonials en decadencia y también bella casa poscolonial, como a Casa de la Independencia, an que Paraguay declaró a suya independencia de Archentina. Tamién i dentré y la visité en diez minutez, y cal decir que istas dos fitas turisticas, y en todas as que i dentré, yeran gratuitas. Me facioron honra ta aprender una mica más sobre a Guerra de la Triple Alianza, d'o sieglo XIX contra Archentina, Brasil y Uruguay, una masacre an que Paraguay salió perdendo, y a Guerra del Chaco contra Bolivia, que estricalló a os dos países, con resultau más favorable ta Paraguay.

No guaire luent se troba a Bahía de Asunción, una badía fluvial con parques y mesmo con
bella placheta an que s'achuntaban as familias, y que ufriba a posiblidat de fer una volteta en barca por un pre baratet. Yo la facié o zaguer diya, pocas horas antis de pillar o vuelo ta Espanya, esperando-me un paseet tranquilet, pero resulta que o que feban yera meter a barca a tot estrús y fer chiros, t'o deleite d'os ninos. No yera tanto turístico, sino más bien una atracción t'a mainada, y de tot o que veyé y facié ixos tres diyas en Asunción, sin dubda estió o más recomendable.

Tamién visité bells centros comercials, os principals puestos d'ocio d'os asuncenos, y
quasi onica vía d'escape, no pas d'a calor como en Manila, nian d'a inseguridat como en Salvador, sino d'o aburrimiento. Y aproveité en ells ta minchar, porque en o resto d'a ciudat pocos restaurants bi'n heba, fueras de postichons de comida rapida, con os kebabs (lomito arabe, le deciban), os entropans y as pizzas como platos estrela. Pero ya sabetz que servidor leva un tiempo mirando de controlar a dieta, y ha plegau un momento que ya ni m'aganan d'ixas guarrerías, tot y que toda a mía vida en soi estau adicto! Y sobre atras formas d'ocio, nomás bi heba un biquet de quatro rúas contadas con puestos más estilosetz y de copas dito Villa Morra -que d'atra man, tampoco no ye o mío estilo.

Buscando bella alternativa tamién visité o que probablement siga o principal museo d'a
ciudat, o Museo del Barro, tamién gratuito, y que sin estar guare grant, ufre exposicions intresants de repuis aborichens de latioamerica y d'arte contemporanio, más que más centrau en o bardo, encara que no exclusivament. Lo visité mientras bella meya horeta colada, y tamién marché t'o Chardín Botanico, un parque grandet an que atra vegada as familias s'i achuntaban a pasar o diya, a vegadas una mica importunaus por os mosquitos.

Una cosa que me fació goyo d'Asunción y de tot o Paraguay que he conoixiu, ye que a chent que se veye por a carrera ye mayoritariament en una edat adulta choven, dentre 20 y 30 anyos, y ixo ta servidor, con 33 anyos, alegra, en contraposición a una Espanya a rebutir de viellos u d'una Manila an que has de parar cuenta ta no pisar ninos. Con tot y con ixo, ixa choventut no se correspondeba con movimiento, pos sin dubda, Asunción ye a ciudat más aburrida en a que soi estau. Un país aburriu, sin recursos, en metat d'atro países sucosos, de funcionamiento lento y no guaire burocratizau: o puesto ideyal t'amagar-se si bell diya asasinas a bella persona.

18.8.22

Enta Florianópolis: una buena ciudat ta vivir


Por cosas d'o treballo y d'a vida, pareixeba que cada vegada me quedaba menos en a mía estacha en Brasil, y dentre que me daban a luz verde ta dentrar en Vietnam y no, pos decidié pasar as zagueras semanas en una ciudat d'a que totz os occidentals fablan muito bien: Florianópolis, en o estau de Santa Catarina, ficada en una isla grandeta.

Ta qui no lo sepa, a ciudat tira ent'o sur d'o país, y como yéranos en hivierno austral, pos feba fresquet. Pero como a ciudat ye costera, pos tampoco no feba rabior. De feito, l'orache yera millor que no en São Paulo, encara que me pertocoron muitas boiras, más d'as que me'n hese feito goyo. D'atra man, o propio hivierno feba que os pres d'o loguero fuesen baratetz en una ciudat que no tien precisament ixa fama. Y cal decir tamién que o rete de transportes publicos por toda a isla yera bueno.

I arrivé pensando trobar-me una chicota Rio, como de cabo quan se le diz, y me trobé más bien una Ilha Grande grant: ye decir, una ilha-ciudat con muitas selvas y plachas repolidas, pero no precisament grant ni cosmopolita. Aduyó a ixa sensación que m'aloixé en Barra da Lagoa, un chicot bico tranquilet, poliu, pero masiau calmo ta servidor. Por toda a isla, a color predominant d'as piels yera blanca, contrario a una misturada Rio, a o predominio negro de Salvador, y mesmo más blanca que no a blanca São Paulo. Y quan m'alpunté a danzar salsa y bachata en una academia, me trobé que a forme de danzar yera diferent a São Paulo, y muito más diferent a Rio u Salvador: muito menos corporal, con menos contacto, más "a la occidental".

Y una d'as cosas que más goyo me fació en a isola fuoron precisament as cursas por o mont. En facié dos a man d'a Barra d'a Lagoa: una circlar a o Morro da Galheta, y un atra dita Trilha da Boa Vista e Galheta. D'una duración de bellas tres u quatre horas cadaguna, a primera no yera sinyalizada, y o camín a vegadas yera masiau folludo, tanto que me perdié bell par de vegadas y habié d'usar o Wikilocks ta evitar problemas, mientras que a segunda sí que yera bien marcada. Bien pinchas as dos, puyaban o pueyo que presidía ixa parti d'a isla y feban a cresteta, mientras que o por o camín bi heba plachetas, piscinas naturals y mesmo bella pisada de dinosaurio. A segunda pasaba por a placha d'a Galheta, una placha nudista en un país an que o nudismo no ye bien visto. Con tot y con ixo, a poca chent que bi heba no yera fendo nudismo, en buena mida porque con l'orache fresquet tampoco no aganaba. Os camins d'as cursas a vegadas yeran prou salvaches, pero me quedé con ganas de veyer-ie bell bicho intresant, como bell mono. L'onico que i veyé fuoron ueitres pasando a man.

No me fiqué en augua en as plachas d'a isola, pos feba masiau fresquet y l'orache quasi siempre fue nublo en as dos semanas que i estié. Pero as gambadas que i facié me facioron honra ta comprebar os muitos surfistas que bi heba, buena cosa d'ells archentinos. As auguas se'n veyeban polidas, y feban entrefilar saturación de veranos, como muita chent me confirmaba. Y a man d'as plachas en a mesma Barra da Lagoa bi heba una siede d'o Prochecto Tamar, adedicau a o cudiau y preservación d'as tartugas, Lo visité y no me trobé que un chicot zoolochico de tartugas, enfilau más que más ta ninos, y que a suya misión ambiental yera discutible, pero bueno, ta bella cosa turistica que bi heba cerqueta de casa, pos caleba fer-la.

Atro diya visité o centro historico d'a ciudat, y en verdat me fació burro falso. A poca pobreza -y probablement inseguridat- que podese haber una isla quasi-idilica, s'arroclaba astí, y fueras d'o mercau, dito centro no ufriba guaire. Tampoco no yera guaire grant, y seguntes o momento d'o diya, o trafico yera masiau alto. Dito d'atra traza, a isola yera bien por as suyas plachas y os suyos monts, pero a parti más urbana, no feba honra que ta proveer-se de crompas y atros servicios basicos.

En pocas palabras, Florianópolis me pareixió un puesto muito bueno ta fer una vida. Tranquilidat sin aburrimiento, con repolidas plachas y monts, con prou seguridat, y con totz os servicios basicos y no tant basicos que un puet querer, en tractar-se d'una ciudat ya grant. D'atra man, as carreteras d'a isola yeran estreitas -como be d'estar- y a poco que s'achuntasen tres u quatro autos ya se feba entrascada. No quiero ni preixinar como sería de veranos australs, en puenda alta, pero a chent d'astí no tardaba en decir-te-lo: un infierno masificau. Sin dubda, Florianópolis estió una buena despedida -por agora- de Brasil.

19.7.22

Enta Ilhabela (ii): quasi un paradís


O lunes, ya solenco, me'n puyé con ganas de pillar atra vegada a bici, a la mía bola y fer una d'ixas rutas que fa anyos que no'n feba, d'ixas que dixan as garras escruixinadas. Asinas que logué una bicicleta, ista vegada una miqueta millor -u ixo preixinaba- y marché ent'o sur, decidiu a plegar en o final d'a carretera. Pero primero, prou que me desayuné como un campión en a posada: papaya, uegos, formache, manteca, coca, y bella cosa más que no m'alcuerdo.

Bueno, dixando a laminería a un costau, prenié a bicicleta y marché ent'o sur, por un recorriu pareixido en paisaches a o d'o norte, pero muito más duro, con más costeras y más duras, más que más en a parti final. A metat de camín, decidié aturar en una piscina natural en o mar, y astí me relaixé y fiqué as garras en l'augua fresqueta, pillando mesmo as gafas de snorkle ta veyer os bichos de l'augua, tot y que o plancton yera perén. Por fortuna, no bi heba guaire chent, y ixo siempre permite disfrutar puestos asinas. Y dimpués, torné a pillar a bicicleta decidiu a plegar en o zaguer punto posible, que resulta que estió a Zé da Sepituba, puerta de dentrada a o Parque Natural de Ilhabela por o sur.

Por o camín, me estozolé bien fiero con a bicicleta, que no yera guaire bien cudiada, y en ixas que yo iba a tot estrús quan pedalando se'n salioron os estrinques, me desequilibré y m'esturrucé. Por suerte, no pasaba garra auto por astí en o momento y un viellet m'aduyó. A caita me feba tanta mal que pensé que m'heba crebau u clavau bella cosa en a garra dreita, pero dimpués de revisar-ne, cosa. De feito, quasi ni desgarranya me'n facié. Cómo son as cosas: caitas muito piors en he tenidas de criallo y chovenot, y no feban tanto mal como ixa. Nos femos viellos.

Yo yera tozolas, no me desanimé y continé o camín por o sur dica o fin en a puerta d'o Parque Natural de Ilhabela. Astí, o guardia me dició muito amablement que no se podeba pasar t'o parque en bicicleta, que no se podeba que fer senderismo, y que a ixas horas, quasi as quatre, ya yera muito tardi mesmo ta plegar en a primera fita d'o recorriu, bellas badinas. Pero como alternativa, me ufrió un caminet curtet por metat d'a chungla ta baixar t'as rocas costeras y clamors que se trobaban en ixa parti d'a costa, y asinas facié, bochando-me por un paisache que me remeró muito a Catanduanes en Filipinas. Y tot solenco, u quasi solenco, porque en tornar, i apareixió bell pescador que aproveitaba o puesto. Ixo sí, ta ficar-se en l'augua no feba honra, pos a mar yera muito brava y trucaba firme en as piedras.

Tocaba tornar, con miedo de que me se fese de nueit muito luego y habese de fer o camín a escuras. Pero o mío cuerpo yera tant baldau por o carretera y por a caita, que habié d'aturar a metat camín en un postet de carretera a minchar bella cosa y fer-me quasi un litro de suco. Zucre! D'astí, disfrutando as envistas costeras mientras baixaba o sol, plegué en o centro de Ilhabela ya bien de nueitz, y cené un prato executivo tipico brasilenyo como un campión (salada, trunfas, roz, carne, uego, farofa). Se diría que astí remataría a nueit, pero no: en plegar t'a posada, encara me fiqué en a piscina bells minutos, bella cosa que as mías baldadas garras agradeixoron. A nueit, ixo sí, fue fastiosa y quasi no dormié por o mal que me feba o cuerpo y as fizadas d'os borrachudos.

O martes, ya zaguer diya, dicidié dixar a bicicleta y ir de tranquis. Pando y china chana, y siempre dimpués d'un desayuno de rei, plegué en a Cachoeira da Água Branca, una esparpallant cascada no guaire luent d'a posada. Amán, tamién bi heba un chicot barranco con una sucesión de gorgas y badinas an que me fiqué en l'augua, calmando a cansera y a dolor d'o cuerpo, y sobre tot, d'as garras. Sin querer, m'i estié dos horas, y en tornar, encara con ganas d'augua ta relaixar o cuerpo, aproveité as mías zagueras horas en a isla en a piscineta d'a posada, charrando con a suya ama, a senyora Iris. Y d'astí, facié china chana a cartera, estudié una mica de teoría d'a relatividat y torné a monico t'o puerto ta pillar o barco de São Sebastião, an que m'arrisqué y pillé un blablacar ta São Paulo, o que remató estando una buena opción.

Ilhabela ye un paradís, ixo ye innegable. Y como muestra, os muitos bichos que aconsiguié veyer ixos días, y que no se veyen en totz os puestos: monos grants, loros, tucans, esquirgüelos y cuquetas de luz, os que más m'en impresionoron. As plachas, repolidas, encara que tampoco no diría que fuesen as millors, en buena mida por o plancton que privaba o buen snorkle. Os monts folludos, esparpallants. Pero, como contra, os muitos borrachudos privaban disfrutar de tot d'a estacha y d'as cursas, y as suyas fizadas escara me son guizcando mientras escribo istas parolas (nota: revisando a dentrada, un mes dimpues, encara tiengo os repuis d'os fabons).

11.6.22

Enta Ilhabela (i): a isola de São Paulo


Teneba puents de quatro diya os dos primers cabo de semana de mayo, y prou que no iba a desaproveitar a ocasión de fer bella visiteta, de conoixer y relaixar-me de vegada. Y Vanessa conoixeba bien una maravilla natural, que ya nomás en alufrar os mapas sobresale: Ilhabela, una isola cerqueta de São Paulo. Y t'astí que marchemos o segundo cabo de semana de mayo, servidor quatre diyas, y Vanessa nomás dos, que heba de treballar o luns.

Plegar no estió guaire difícil en contimparación con atros puestos costers, pos a ciudat de São Sebastião ye prou important y tien varias conexions diyarias con São Paulo. Si no por o Buser -un rete de buses a millor pre que se ye fendo muito popular en Brasil- que s'estricalló a metat camín... Pero a interpresa estió aguda y ascape levoron bellas personas simpaticas ta chestionar a situación, nos dioron un mueso, y prenioron bells taxis t'a chent, y o nuestro lo compartimos con dos mesachas portuguesas de Oporto, que o suyo acento me pareixeba muito pareixiu a o gallego. Ya plegaus en São Sebastião, pillemos a barca franca que fa o traslau ta Ilhabela y pleguemos en a posada caminando, bien pincha, a piet de montanya en o lugar central d'a isola, colorida, con una piscineta repolida y, o millor de tot, un desayuno sobrebueno.

O sabado nos ne despertemos luego y de camín loguemos bellas bicicletas ta fer una cursa por a isola. Servidor, dimpués de rechirar por o rete, s'estimaba más d'ir t'o norte. Vanessa, dimpués d'ascuitar a l'amo d'a posada, s'estimaba más d'o sur. Facié a d'aquell y marchemos t'o sur, pero entre que Vanessa no yera guaire feita a ir en bicicleta por carreteras con pacos y s'estozoló -con periglo por os autos-, que íbanos una mica radius, que yo encara rastraba o estrés d'a semana, que Vanessa yera reclamando cada dos por tres... pos no nos entendiemos bien y prencipiemos carranyaus. Cosas de parella! A la fin, tardi, marchemos ent'o norte por a carretera costera, dica plegar en un portet maritimo isolau, pero con un orache que no invitaba a ficar-se en augua... y bueno, isolau no'n yera, pos yera a rebutir de borrachudos, unas inquiestas ficetas que as suyas fizaduras remeran a las d'a mosca negra.

Poco i enduremos, y ascape tornamos por a carrera crebagarras de continas costeras, dica aturar en a Praia do Pinto, semiprivada -pos o acceso publico yera compleixo- y sinyalada como un buen puesto ta fer snorkle. Con tot y con ixo, l'orache no acompanyaba y l'augua yera freda. Pero fuera de desanimar-nos, pillemos bellas caipirinyas y una redometa de cachaça y con ixo a la fin arreglemos un día que no yera salido de tot bien. Tanto que nos i estiemos horas sin saber-lo, y d'astí, tornando meyo-zorros por una carretera que no yera guaire segura, aturemos en o centro historico de Ilhabela y cenemos como reis. Astí ya o día s'heba solucionau de tot, contando 35 kilometros de carretera crebagarras en bicicletas viellas sobre as nuestras garras!

A l'atrol día, ya de millor animo y millor orache, deixemos as bicicletas y marchemos caminando t'a Ilha das Cabras, una isoleta a tasament 50 metros d'a costa, repolida y conoixida como o millor puesto ta fer snorkel en toda a redolada. Astí, tamién ufriban a posibilidat de logar un kayak, y asinas faciemos. Con o tipico desorden d'una parella que fa kayak por primera vegada, aturemos en unas piedras mientras más de meya hora y faciemos snorkle, veyendo bell peix, pero sin guaire suerte, pos l'augua yera farsida de plancton. Y d'astí, chiremos toda a isoleta con o kayak, tornamos y chentemos en a mesma placha, en un restaurentet que yera a buena relación calidat-pre. Ah, y sí, antis de chentar nos faciemos bella capirinya ta fer fambre.

Y d'a tardana chenta, china chana tornemos t'a posada, pos Vanessa heba d'aprestar a suya cartera y tornar ta São Paulo, que o lunes heba de treballar. Os dos días heban estau bien, encara que atros viaches nuestros estioron millors. Pero a chent no siempre ha d'estar d'animo perfecto, y Ilhabela, tot y que ye un paradís, tampoco no remató d'acompanyar, con un orache que acucutaba a l'hivierno brasilenyo -un setiembre zaragozano-, y con a presencia masiva d'ixas ficetas borrachudas. Servidor encara tenió dos días más ta disfrutar d'o paradís natural, días que comentaré en a proxima dentrada! 

13.5.22

Más chislas de São Paulo: Embu das Artes y Rio Grande da Serra


Ta qui no lo sepa, dimpués de leyer a mía segunda tesi doctoral, en Filolochía, he decidiu embrecar-me en a que creigo que será a zaguera aventura de titulacions universitarias: rematar aquello que prencipié, a carrera de Matematicas allá por 2007, y que dixé dimpués de completau o primer ciclo de l'antiga licenciatura. Y por suerte y sorpresa, a verdat ye que no me ye costando guaire y que soi remerando tot prou bien... Cuento que en bells dos anyos podría rematar os 70 creditos que me'n quedan, si no fues por o duras que son bellas asignaturas, por o tiempo que me quita o mío treballo y porque no quiero estresar-me, y quiero disfrutar d'iste grant momento en a mía vida que soi vivindo en Brasil.

Asinas que en ixe contesto, he decidiu fer-la china chana, muito a monico, y asinas dar espacio a desembolicar atras inquietutz que siempre he tenidas, y dentre ellas, tanyer un instrumento musical. Tiengo a baruca y a monico le voi dando forma, asinas que mesmo soi mirando cómo son os pres d'os instrumentos por São Paulo, que en primeras m'entrefilaba que no podeban estar guaire caros, en tener tot o mundo por aquí bell instrumento y tanyer-lo prou bien. Pero de primeras, me trobé o mesmo ran que no en España, y tampoco no ye custión de dixar-me diners en una baruca que no sé si será luenga u no pas. En ixas que Vanessa me comentó que en una ciudat en os arredols dita Embu das Artes feban una feria totz os cabos de semana con instrumentos a buen pre, y que muitos locals i van a mercar-ne. Plan perfecto t'un cabo de semana y astí que nos ne fuemos!

Dimpués de prener bell par de metros y un bus, y de quasi dos horas, nos i plantamos. Y luent d'estar una faina, o camín fació parti d'o propio atractivo d'a chornada, pos pasemos por diferents urbanizacions y favelas, en una parti de São Paulo que no conoixeba. Y en plegar-ie, me trobé una feria muito esferent a la que m'asperaba: yera aprestadeta ta visitants paulistas, con carreras piatonals, terrazas, bell mosicaire y un ambient en cheneral festivo, tot presidiu en a suya replaceta principal por a historica Igresia do Rosário y por fronteras coloridas en estilo colonial por todas as carreras d'o centro d'a ciudat. O ambient yera un mezclallo dentre o bohemiet y o turistico que se puet trobar en una feria medieval. O primero que le comenté a Vanessa ye que yera como o Beco do Batman de São Paulo pero en bien, muito menos postizo.

Pasemos tot o diya en a ciudat, enterando-me que fue colonizada mientras o sieglo XVI sobre asentamientos guaranís, chentemos astí y nos faciemos una biera, antis de tornar ya de nueitz. Veyemos muita artesanía y aproveitemos ta mercar bells veires y incienso, bien polius y baratismos, y tamién veyemos bell par de rúas internas adedicadas a mascotas. En as replacetas bi heba muitos pintors locals. Ixo sí, d'instrumentos musicals, no'n veyemos gota. Pero bueno, a verdat que o viache y a visita fan honra en sí. Y a seguridat en o puesto ye total.

A l'atrol cabo de semana, servidor amenistaba -y tamién Vanessa- bella cosa ta cremar más o cuerpo, asinas que nos decidiemos por fer una cursa por o mont. São Paulo no'n tien tantas como Rio, pero en tien y polidas. Rechiremos una por o rete, y plegemos en a Trilha da Cachoeira da Fumaça, en o municipio de Rio Grande da Serra. A cursa ye a principal d'un sistema de cursas que se tien por toda a redolada, ya ficada en "a serra". En sí, bi'n ha tres más faciletas y adaptadas ta totz os publicos, y atras que son más tecnicas y precisan de material, y guida si no yes experto.

Plegar-ie no estió guaire dificil, y atra vegada disfrutemos d'o trachecto en o tren de redolada. En plegar t'o lugar, aturemos en una taberneta an que nos ne desayunemos por segunda vegada, y pillemos tamién bells salgados -empanadas y cocretas- ta concarar a cursa. Chusto a o canto aturaban autos que se ufriban a dixar a las personas en os puestos de salida d'as cursas por 15 reais -o bus cuesta 4,40 por persona, asinas que saliba a cuenta- y en pillemos un. Todas as personas con as que fablemos yeran asabelo de amables, honestas y chalangueras. Cal decir que mientras o camín tres personas nos advirtioron de que a cursa yera difícil, no guaire bien indicaba, y que muita chent se i perdeba, y nos recomendoron que no la fésenos sin guida. En plegar t'o puesto de eixida, pretó a plever, y o camín yera engaronau, imposible de fer sin mullar-se dica o chenullo. Pareixeba que o dios brasileiro s'heba meso tozudo con que no fésenos a cursa, pero yo yera decidiu, y Vanessa pareixeba que tamién.

Asinas que dimpués de pasar bellas linias d'alta tensión, nos fiquemos en a chungla, tant polida como engaronada, y plenando-nos os maripís de augua, buro y tarquín, caminemos y caminemos mientras bellas dos horas, rematando ixafegaus -y sin calzau de repuesto. A pista no teneba indicacions, pero no yera difícil de seguir con o GoogleMaps. A parti final se feba por o propio río, que resultó estar un barranco que me fació alcordanza a Guara, pero con una vechetación muito más humeda. Astí nos achuntemos con una parelleta choven bien maheta y astí teniemos o primer percance, una caita de Vanessa en o rio, que se fació mal en o maniquiello, pero garra cosa dillá d'o susto y una redometa de Reflex que merquemos en tornar ta casa.

Finalment pleguemos y nos i trobemos con un resultau esparpallant: un sistema de tres blincos chuntos de bellas decenas de metros, que ufriban badinetas con envistas de tot o litoral costero cercano a São Paulo. A plegada yera en o más alto, y servidor no perdió a oportunidat de ficar-se en l'augua d'a badina, mientras disfrutaba d'as envistas panoramicas y d'o verdor. Ixo sí, l'augua yera chelada, libel auguas frías pirinencas de veranos, bella cosa extranya en as gorgas que teneba visitadas en Brasil. Vanessa no se i ficó, y, pasada bella meya hora, nos decidiemos a baixar a cascada ta plegar en a segunda badina escalonada. A baixada de bardo eslisaba más que o chelo y la faciemos con o culo, y abaixo estiemos solencos y aproveitemos ta chentar, y estar-nos-ie mientras atra bella meya horeta.

En tornar, teniemos o segundo susto d'o diya: a puyada, con o bardo eslisando, yera asabelo d'embolicada, y en un trampo con una clamor de bells cinco metros, servidor se vio atrapallau. Con os pietz eslisaus y sostenedo-me nomás d'as mans, me salvé por poco d'a caita y nomás con un lapo en o caixo -que agora mesmo levo inflamau y pareix que haiga barallau. Nomás aconsiguié salir d'astí pasando-le a mochila a Vanessa antis, que decidió superar a dificultat descalza, y una vez superau o trampo, habiemos de descansar en atra cascada, a d'a Tartaruga, amanada, amagada, una mica más chicota y repolida, porque Vanessa yera asabelo d'alticamada dimpués d'o susto. Yéranos solencos, servidor dio a Vanessa un par de morisquetas y ya tornemos t'o camín.

A tornada, alternando sol y plevia, estió más sencilla, porque pillemos un camín que resulta yera más dreito, siempre chunto a o río, sin puyar y baixar o mont, como faciemos en a ida, y os nuestros baldaus cuerpos lo agradeixoron. Nos ne crucemos con chovens, y mesmo con una familia con dos ninos, prestos ta acampar. Nos ne cabidemos meya hora por l'alcorce, y
finalment, ya en o puesto de salida, nos achuntemos con atros excursionistas ta tornar t'o lugar. Beluns teneban estetica más hippie y atros más de montanyero indepe, pero totz ells yeran brasilenyos. O rollo que levaban yera o mesmo que o d'os senderista chovens espanyols, y nos comentoron que por a redolada bi heba muitismas cursas y que en belunas mesmo feban raves. Uno d'ells se posó chunto a nusatros en a furgoneta de tornada y me pareixió excesivament guayón, pero lo cierto ye que nos ufrió información intresant ta quan tornemos, que fue en no guaire tiempo -dos semanas dimpués, en a cursa d'o Lago de Cristal, menos polida pero igualment buena, an que conoixemos bells bombers d'una colla d'excursionistas asabelo de mahos que nos dioron d'a suya lifara, y tamién una colla de chovenastros con os que nos faciemos bellas bieras.

En tornar t'o lugar, aturemos atra vegada en a taberneta ta prener bella cosa ta minchar, y
tamién una biera, que nos faciemos caminando por o lugar, ya de nueitz. A presencia de rastas en os chovens y mosica reggae en a carrera, chunto con a estetica antis mencionada, remeraba un ambient mena Artieda. Yéranos rodiaus por pueyos que en fisionomía yeran muito parellanos a las sierras prepirinencas, con repolidas cursas y badinas, y a temperatura baixaba d'os 10 graus -dizen que en l'hivierno plega a chelar. Atra vegada, estió un choque de diversidat: increyible y repoliu ixe ambient en Brasil, y más encara a truco de tren de redolada dende São Paulo, un São Paulo que cada vegada me ye fendo más goyo. De feito, charré con Vanessa que ixe puesto de montanya yera bueno ta vivir, siempre y quando fues a man d'a gara -que o suyo tren teneba una frecuencia inferior a os 10 minutos de sabados.

Dios pareixió retar-me, pero ista vegada, yo gané a dios.

30.4.22

Envistas d'o movimiento de l'aragonés dende o exterior: a perdida d'o romanticismo


Fa una semana que estió o concierto de Ixo Rai, dimpués de 20 anyos sin tanyer. Una fita ta l'aragonesismo que achuntó a muita chent, totz u quasi totz ells con un sentimiento común: Aragón. Uno, que no se considera aragonesista -ni sisquiera aragonés-, pero siempre intresau por tot, y firme seguidor d'a musica d'iste grupo, no ha dixau de leyer as coronicas y veyer as fotos d'una fita an que prou que m'hese feito goyo d'estar-ie, an que muitos conoxius y querius s'i achuntoron. Y en totz ixos documentos trobo un factor común: pocos, muitos pocos, chovenastros... Si ixa yera una fita ta l'aragonesismo, que dengún no se sienta ofendiu, pero l'aragonesismo fa ulor a la naftalina d'o armario d'a lola.

Y, con duelo, veigo como dende fa ya bells anyos a mesma situación se replica en o movimiento de l'aragonés, que ya sabetz me fa goyo de trestallar d'o movimiento politico aragonesista: que una cosa ye luenga, y atra identidat. A media d'edat d'os cursos d'aragonés ye cada vegada más altera, o numero de cursos ye menor, y a situación plega mesmo en as asociacions que tradicionalment son estadas más chovenils. O relevo ni se tasta. A qué fin ista perdida d'intrés en l'aragonés entre a chovenalla?

Muitos factors bi'n ha, y beluns s'han analizau muito bien: a perdida d'o sentimiento aragonesista, a fuerza de tendencias globalizadoras, y nuevos movimientos socio-politicos que no han reculliu o intrés y a reivindicación lingüistico-cultural -encara que belunos pocos nos i faciemos. Pero o factor que me fería goyo de mencionar aquí ye diferent: a institucionalización de l'aragonés.

En menos d'una decada hemos pasau de l'aragonés como dialecto d'o espanyol, luenga muerta u luenga de fatos, a luenga -en o pior d'os casos, "conchunto de variedatz". Hemos pasau d'una luenga quasi amagada a una luenga que tien un espacio en a televisión autonomica, titulacions universitarias, asignaturas en -bells- centros escolars y presencia más rigurosa en a prensa. Hemos pasau a tener una Dirección Cheneral de Politica Lingüistica y una Academia Aragonesa de la Lengua. Hemos pasau a tener una institucionalización -encara no completa- de l'aragonés. Y por ende, a imachen social de l'aragonés, sin estar encara a optima, ye muito millor que a que nos trobábanos fa 10 anyos.

Quiero decir que ista institucionalización de l'aragonés ha fagotizau o movimiento asociativo y reivindicativo d'a luenga? Prou que no. Si no, en os actos organizaus por a DChPL serían a rebutir de chent choven y nueva, y a imachen ye precisament a contraria: os mesmos de siempre, ya viellos fa dos decadas, agora encara más viellos.

Pero sí que veigo que o romanticismo que suposaba aprender y fablar en una luenga chicota y amagada d'o sistema s'ha perdiu, y ixe romanticismo no dixa d'estar un factor atrayent ta bellas chents, entre ellas, chovenastros adolescents que prencipian a salir d'o niedo d'a casa y a cuestionar-se o mundo. Fablaba d'isto fa poco con o mío millor amigo Enrique, a qui conoixié precisament en Nogará quan ell teneba 14 anyos y yo 16: yéranos dos criallos que nos cuestionábanos muitas cosas, que querébanos descubrir, ir dillá d'o sistema, y ixo nos levó a fablar ista luenga y a forchar una amistat por más d'a metat d'as nuestras vidas. Ixo, por desgracia, no veigo que se de más en o mundo asociativo de l'aragonés.

Quiero decir con tot isto que a institucionalización de l'aragonés ye estando negativa? No. Quiero decir que cal tornar a la estigmatización? Prou que no! Pero sí que cal trobar formulas ta fer l'aragonés más atrayent t'os adolescents y compensar ixa perda. Cara t'un mesachot de hue, a imachen que ufre l'aragonés ye de viellos, por un costau, y de encara más viellos, por atro costau. Soi culpando a "os viellos"? Menos encara, tot o mundo ye menester y ha de trobar o suyo puesto. Pero sí que aduyaría, y muito, que cadagún sabese ocupar o puesto que le corresponde, dixar os chovinismos a un costau, y rematar d'una vegada con a cansera d'os pollaviellas y d'os pollamásviellas.

26.4.22

Enta Recife (iii): chislas d'a urbe nordestina



Diez diyas dan ta muito conoixer y escribir, y no quiero deixar-me garra cosa important por astí, por muito que buena cosa d'o tiempo en Recife lo pasase fendo bieras y chugardiando con Miguel y Alice, u si no en a placha, que d'ixo no'n tiengo en São Paulo.

Asinas, o miercres Miguel me levó t'o museo estatal de Pernambuco, ficau en un poliu
.
palacio colonial, casa d'as familias más importants d'a rechión en os sieglos XIX y prencipios d'o XX. Quan i dentremos, as chovenetas que yeran atendendo o puesto nos dicioron que o miercres yera de valdes. Ya lo sabébanos ya, que por ixo mesmo hébanos alzau o diya t'ixa visita! Por dentro, una exposición ecleptica no guaire grant de obchetos antropolochicos y obras d'arte asociaus a Pernambuco, tamién con bella pantalla que amostraba bell chicot audiovisual y explicacions mica embolicadas. Ixo en o primer edificio, pos o museu en teneba dos, y l'atro yera a casa colonial propiament dita, repolida y con exposición d'obchetos y d'a vida d'una familia de clase alta en a puenda colonial. Y en os arredols, bella estatua con charnidetz que en verdat no yeran guaire bien cudiaus. En resumen, a visita no fació burro falso, pero Miguel me dició que se'n amenistaba horas ta fer-la y en verdat tasament en plega a una.

D'astí, Miguel y yo faciemos una gambada por os bicos de Graças y Jaqueira, an que Miguel
ha de vivir o zaguer mes d'a suya estacha en Recife. Sin estar guaire cosa, s'apreciaba atro ran: quasi no bi heba mendigos, no s'apreciaba peligrosidat y bi heba restaurants estilosetz en bella cantonada, como un chaponés que nos trucó o ficacio. Por o camín, visitemos o chardín d'o baobá, presidiu por un arbre baobá chigant, en a marguín d'o río Capibaribe. O puesto yera chiquet pero con encanto, y astí un viellet ufriba una gambada en lancha a un pré baratet. Yo a ixas cosas les he pillau o gusto, porque t'amuestran angulos de raso esferents y repolius, pero Miguel no lo querió fer, porque quereba alzar-lo ta bella veilada romantica con Alice. Facié a d'aquell -encara que prou que lo entiendo.

Y ya ta rematar a cursa d'o diya enfilemos t'o Parque Jaqueira, que no ye guaire grant ni
grant cosa, pero yera a rebutir de chent fendo eixercicio, mesmo con un chimnasio a l'aire libre an que bells monitors, que pareixeban ampraus por o concello u bella institución publica, guidaban a una colla de personas a fer os eixercicios, con mosiqueta d'ixa que anima y tot. O puesto, sin estar esparpallant, remeraba en formas -no pas en tamanyo nian en poliu- a o parque de Ibirapuera en São Paulo, y as suyas chents, as d'o parque y as d'os bicos, feban farchas muito más "paulistas" -u occidentals, si se quiere-, menos latinas. Con os pros y contras de cada puesto, sí que pareixeba millor aria residencial, menos problematica. Ixo si, de placha, no'n teneban. Atro diya tamién visitemos o chardín botanico, que por desgracia yera quasi albandonau, a penar d'o suyo potencial.

Charrando de placha, un diya fuemos Miguel y servidor, y dimpués Alice, a pasar a tardi, y teniemos una buena anecdota, d'ixas que alzo t'os nietos. Y ye que, fendo auguas de coco con Miguel, veyé bella cosa extranya en o mar, pero no alufré guaire bien qué yera. No le die
más importancia y en ixas, ya plegada Alice, me da por dentrar en l'augua a pixar, que l'augua de coco ye o que fa. Pero antis d'ubrir a mía voixica, Alice y Miguel me fan cenyos y aparatos ta que salga d'o mar ascape, y asinas facié. Os primers minutos pensé que ta cosa, pos no tornemos a veyer garra cosa extranya, y mesmo me pensé de tornar a ficar-me-ie a pixar. Pero en ixas que ixa cosa -millor dito, cosas- tornoron a apareixer-ie. No las podébanos veyer bien por as propias olas y a augua que yera una miqueta fosca: cocos? No pas, porque os cocos flotan. Personas? Dengún no bi heba deixau garra toballa ni cosa, y antimás, levaban muito tiempo buciando. Tartugas? Talment... pero en ixas, a puyada d'una ola nos deixó veyer bien qué yeran ixas bestias: tiburons. Y ye que a placha de Recife ye famosa por os suyos tiburons, y encara que a zaguera enrestida estió fa más de dos anyos, a cerina en una población que no bi dentra más de 5 u 10 metros en l'augua ye patent.

A l'atrol diya, marchemos t'a casa d'as tías d'Alice, Lais y Fátima. Viviban en una
urbanización no guaire luent d'o centro, de casas y carreras amplas y cuadriculadas, a más grant parti blancas, con patietz y as partis basicas de tot barrio: bell barichet ta fer borina y cenar, a escuela, bell supermercadet ta mercar o basico, y sobre tot, muito ambient vecinal y de rúa. Aquello yera clavau a la urbanización La Quisanda de Valencia (Venezuela), an que pasé parti d'a mía infancia. A seguridat más feble tamién se tastaba. Yo, mientras bell minutos me quedé callau quasi de raso en estar remerando... Pero más alcordanza me facioron encara as tías de Alice, que bien podrían estar as mías tías venezolanas. Chalangueras y acullients, sin preocupacions francas y con muita experiencia en a vida, y prou que sí, con bieras, y en o mío caso con caipiriñas, pasemos a nueit. Guisoron un plato arabe dito charuto, sobrebueno, servidor no feba so que repetir, y Miguel fació una tortilleta, a suya especialidat. Pero o millor de tot estioron os sacoletz -frisels embolicaus en una bolseta de plastico transparent- casers que en feban, os millors que mai he tastaus, y ixo que ya en he tastaus qualques. Más venezolano no podeba estar... bueno sí: quitoron o dominó! Y yeran todas unas expertas! -T'a desgracia de Miguel. Yéranos de bitibomba, tanto que sin parar cuenta, tornemos ta casa pasadas as tres d'a maitinada.

Recife ye en cheneral una buena visita, sin dubda, encara que Brasil tien tanto ta ufrir que no la calificaría de imprescindible. Ixo sí, a presencia de Miguel y Alice fació que ta yo sí que en fuese, prou que sí. A ciudat ufre una placha que São Paulo no'n tien, y escoscada, no pas como Rio. Pero a suya naturaleza ye más radida, y o pro d'o chalanguero d'un ambient latino se veye balanzau con una más grant peligrosidat, peligrosidat que, d'atra man, me pareixió menor que a de Salvador. De feito, de diyas se puet fer vida de raso normal, encara que de nueitz has de parar más cuenta y t'has d'adaptar a prener Ubers. Y dentro d'as suyas posibilidatz, se desenrolla con argüello y talento, como contrimuestran os suyos museetz. Pero o millor de tot o viache, sin dubda, estió conoixer a las tías de Alice y pasar una nueit con ellas.