27.11.17

Os igorotes de Sagada: espelungas y os atabuls colgants d'a Val d'Echo


Dimpués d'a cursa de Banaue, pertocaba la segunda parti d'a semaneta de vacanzas por as montanyas d'a Sierra Madre: marchar ta Sagada, un lugar de bells 12.000 habitants, que os suyos nativos se dicen igorotes, y que son emparentaus, pero no os mesmos, con os ifugaos de Banaue. Ta ir-ie dende Banaue, pillé una furgoneta con atros turistas norteamericanos y un checo ent'o lugar de Bontoc, y astí pillé un jeepney enta Sagada. Veyer a os atros turistas pillar un jeepney autentico de filipinos, a rebutir y an que a chent mesmo se'n puyaba en o teito por difueras, y veyer os cenyos que meteban istos turistas, no teneba pre.

Sagada ye famosa en estar probablement a localidat más turistica de toda la montanya d'o norte de Luzón, en poder fer gambadas por o mont, espelungas, actividatz d'aventura varias y, más que más, por os suyos costumbres y ritos funerarios que l'han dau visibilidat en tot o mundo. Asinas, se podría decir que ye una mena de Morillo de Galligo filipino anque 'apedecan' a os suyos muertos de trazas una mica raras. Curiosament, Sagada ye entre pinars fendo un paisache de media montanya que fa muita alcordanza a puestos peninsulars. Malas plegar-ie a ixo d'as cinco d'a tardi, o jeepney nos dixó quasi en a puerta d'a oficina de turismo, an que son os guidas que monopilizan as opcions y ufiertas d'actividatz a fer, atra vegada suposando ixo más avantallas que contras y sin perder por ixo guaire o esprito de ''pureza'' d'as actividatz, ye decir, sin vender-te un producto turistico enlatau. Istas actividatz se resumen más que más en quatre menas: espelungas, cascadas, Echo Valley y os suyos atabuls colgants y as gambadas por o mont. Como cascadas y güergas bi ha arrienda por totz os costaus d'istas islas y como ya levaba tres diyas de gambadas en Banaue, me centré más en o famoso Echo Valley d'os atabuls colgants y en as espelungas.

O checo -Vlastimil- y yo pillemos a cursa "completa" d'as espelungas ta fer a l'atro diya -ixe mesmo diya ya yera masiau tardi- y dimpués pillemos una cambra doble en o lugar, bien cerqueta d'a propia oficina de turismo an que yeran os guidas locals y an que prencipiaban todas as actividatz: a verdat ye que haber trobau as Vlastimil m'ha feito cabidar buena cosa de diners, porque as cursas tienen o mesmo pre sigas uno que diez, y as cambras o mesmo. Y d'atra man, ell yera una persona feita a ista mena de cosas, mica patantona, por o que feba goyo de marchar con ell.

Dimpués d'isto, me facié una gambada por o lugar, y ascape paré cuenta que ye un lugar turistico y con más diners que no a media d'a resta de Filipinas: isto se veye ascape quan uno se mira lo recios u arguellaus que son os cans d'a carrera, y cómo van vestius os ninos. Manimenos, de tot o turismo que bi heba, a metat alto u baixo yera propio filipino, mientras que o turismo occidental respondeba a un perfil choven, mochilero y aventurero, por o que l'ambient yera prou esferent a lo que se trobaba en El Nido.

Ya a l'atrol diya, a ixo d'as nueu d'o maitín, prencipiemos a cursa -a la que a zaguera hora se i apuntó un neozelandés- d'as espelungas, que recorre un sistema karstico prencipiando en a espelunga de Lumiang y salindo por a de Sumaguing, con aproximación a piet y un guida muito simpatico dito Agu. En media horeta de gambadas por casas y selvas pleguemos en a espelunga de Lumiang, que a suya entrada ye a rebutir de atabuls, por tierra os repuis d'atabuls caitos y crebaus, y huesos humanos. Un espectaclo que si uno marcha ta Filipinas cal vayer. D'atra man, mientras i dentrábanos pisé bell par de uesos humanos sin querer, encara que uno d'ells ya yera quasi esboldregau de tanta chent que lo heba pisau.

A cosa en a espelunga de Lumiang prencipió bien, pero no fació so que amillorar. Dimpués de una u dos horas de trampos de baixada prou peligrosos alumbraus con una lampara de queroseno que levaba Agu -atra vegada, no sé cómo ufren ixa cursa a turistas sin conoiximientos d'espeleolochía, con gleras y clamors internas de decenas de metros y trampos envolicaus: se la chungan una ripa- pleguemos ta un puesto de guargas y piscinas naturals, con una temperatura d'augua aceptable, y prou que m'i fiqué. D'atra man, ixe maitín a ixas horas no yéranos que siet turistas por todas ixas espelungas kilometricas, y o guida nos levó por buena cosa de puestos que en primeras no yeran incluitos en a cursa. Asinas que millor imposible. Dimpués de capuzar-me-ie, marchemos china chana ent'alto, con a companyía visual y sonora d'os amigos moriciegos que volaban quasi fendo una boira, y pleguemos enta parti d'a espelunga de Sumaguing, con una ripa de badinas y güergas internas, y ya con más turistas pos ista espelunga, de fácil acceso, ye a que os guidas ufren en a opción curta d'espelungas. En pocas parolas, aquello yera o paradís d'as güergas y badinas baixo tierra. Dimpués d'ixo, tras quasi cinco horas baixo tierra, saliemos por a boca d'a espelunga de Sumaguing y tornemos china chana y bien contentos ent'o lugar de Sagada. O guida nos advirtió de duchar-nos antis con antis, pos ixas auguas levaban muito acido. 

A l'atrol diya, Vlastimil y servidor decidiemos de pillar a cursa luenga de Echo Valley, anque se troban os famosos atabuls colgants -en reyalidat son esparricaus por totz os vallons d'a redolada, pero en Echo Valley son anque millor se veyen, y d'atra man tamién preservan una mica a resta d'atabauls, focalizando o turismo en ista parti. A cursa luenga s'esferencia d'a curta y d'a media en que arrecorres a resta d'a Val d'Echo, pasando por rozals, selva, o río y bella güerga, con un trampo subterráneo de bells 500-1000 metros, pincho, pero ya no sorpredent dimpués d'haber feito a cursa d'as espelungas o zaguer diya y d'estar estau en o río subterráneo de Puerto Princesa, Palawan. Antiparti, ista vegada nos heba pertocau un guida más rebordenco. A fin d'ista gambada ye precisament o principal puesto ta veyer os atabuls colgants -encara que como he dito, son por totz os costaus: en iste zaguer puesto, no guaire luent d'o lugar de Sagada, los tiens tan a man que mesmo los puetz tocar -pero prou que cal tener respeto.

Ta rematar, cal decir que os costumbres de colocar os atabuls en paretz u en as dentradas d'as espelungas responden a la creyencia prehispanica de que les ha de dar a luz solar ta facilitar a reencarnación. Si bien, con o cristianismo isto s'adaptó: cal que les de a luz solar ta que puedan marchar fácilment t'o cielo. Hue en diya, bells igorotes encara continan estando apedecaus d'ista traza, mientras que atros trigan o ritual cristiano en o fosal d'o lugar. Pero mesmo en istos zaguers casos, bellas fuesas tienen finestretas u lucanas con un veire ta que pueda dentrar as lumbres d'o sol en l'atabul.

Dimpués d'isto, a piet marché t'a gara esnaveando os tipicos mercaus filipinos de biroya, trastes y ropas d'o sabado de maitins y pillé o bus ta tornar ta Manila. Ista vegada m'asperaban 13 horas... Como curiosidat, chusto antis d'a tornada veyé cómo una colla de turistas una mica fachendosos y viellos -y más que más una viella chonfla- se carranyaban con os guidas d'a oficina de turismo porque no les dixaban fer a cursa grant d'as espelungas... Oi ababols! Si sabesen lo que yera ixa cursa de seguras que no s'hesen meso tan farutes y fuesen estaus una mica más humildes.

En resumen, si Palawan y o río subterráneo de Puerto Princesa son una d'as siet maraviellas naturals d'o mundo, y si Banaue-Batad ye patrimonio d'a humanidat seguntes a UNESCO, Sagada, y más que más as suyas espelungas y ritos funerarios, ye muito millor! Creigo que ye o millor puesto an que mai soi estau


19.11.17

Enta Banaue, Cambulo y Batad: nativos Ifugaos


Ista semana, inasperadament y gracias a la cumbre de l'ASEAN (Asociación de Nacions d'o Sureste Asiatico) y a la decisión de Duterte de fer vaca por ista trobada, he librau. Asinas que he aproveitau y soi marchau a fer una d'as rutas que dicen no cal perder-se en Filipinas: os rozals de Banaue, Patrimonio d'a Humanidat seguntes a UNESCO dende 1995, y os ritos funerarios de Sagada, en a rechión de Cordillera. Dicen, y con buena razón, que ta fer tot isto cal adedicar lo menos cinco diyas. En iste primer post charraré de Banaue, y a popular ruta de tres diyas entre as montanyas d'os Ifugaos -os nativos d'ista rechión- fendo nueit en o lugar de Cambulo y plegando en Batad.

Ta ixo, o lunes pillé o bus ta Banaue en a gara de Sampaloc de Manila. En primeras, quereba pillar-lo o domingo, pero no bi heba tickets, asinas que no quedó atra que marchar-ie o lunes. O bus sale a las 9:00 d'a nueit y bi plega a las 6:00 d'o maitín, nueu horas de viache que ya de por sí fan que ista cursa se faiga una vegada, pero no sé si guaires más.

Malas plegar en Banaue, os guidas locals -que cal decir que en Filipinas son publicos,
quasi obligatorios, monopolizan a ufierta turistica con pres estableixius, cusiran una mica o medio ambient y tot ixo suposa muitas abantallas- ya t'amostran todas as posibilidatz, que más que más en son tres: fer una breu vesita t'os rozals de Banaue y Batad mientras un diya, fer una ruta d'una nueit y dos diyas, u fer una ruta de dos nueitz y tres diyas esnavesando toda la val. Ya que m'heba fotiu nueu horas de viache en bus, que no sé si tornaré a foter-me-las y que teneba tiempo de sobra, pos pillé la de tres diyas, esnavesando a sierra dende Banaue dica Batad pasando por Cambulo. Cal decir que mientras ixos tres diyas no bi ha garra cobertura, estando de raso incomunicau. 

Asinas, prencipiemos a ruta a las nueu d'ixe mesmo maitín, con o guida y una colla de cinco personas, checos y franceses, una ruta que dicen ye de seis u siet horas, pero que seguntes a colla -como la que me pertocó a yo- puede estar mesmo de ueito u nueu. En primeras, o camín yera de fácil seguir, y entre ixo y que no m'aganaba guaire d'estar con atros turistas fatos y fachendosos, pos no yera guaire convenciu d'haber trigau a forma correcta de fer-la, pero yera l'onica. Asinas, mientras as tres-quatre primers horas, puyas t'un mont dito Pula, anque apareixen os primers rozals tras los dixaus dezaga en Banaue. A puyada ye curiosa, porque prencipia entre pinars en selvas que parixen mediterráneas, ta china chana ir fendo-se más humeda predominando vechetación d'augua, y más que más as felequeras. Pero en qualsiquier caso, o terreno no pareix de tot desconoixiu y fa alcordanza a rutas que pueden fer-se por o Matarranya y o Prepirineo

Ya en a segunda parti d'ista primera chornada, paras cuenta de que no yes en Aragón y de que cal pillar un guida ta fer-la. En a baixada d'o mont Pula se veyen os primers rozals (foto) y concarando o camín ta Cambulo, o lugar anque facié a primera nueit, cal pillar una ripa de alcorces, vías y ir por camins de piedras que esbarizan y marcan as escaleretas d'os rozals, con caitas que van dende o medio metro dica quasi o centenar de metros, y sin garra seguridat. Una colla de turistas checos que heban trigau de fer-la por a suya cuenta, sin guida y nomás con l'aduya d'o GPS, poco menos que yeran plorando y firme goyo les fació de trobar-nos a nusatros con un guida que, como buen filipino, les ufrió toda la aduya que podió. A impresión, sin dubda, en fer ista cursa uno se la chuga y muito.

A dos horas de Cambulo, pretó a plever y una firme tronada fació tot muito más embolicau: fer equilibrios entre piedras que esbarizan una ripa con clamors de decenas de metros fa cerina. Antimás, caleba esnavesar un puent colgant de bellas decenas de metros d'altaria con os tensors verticals crebaus y con a superficie feita con placas metalicas que, en metat de l'airera y a plevia, esbarizaba y se moveba cosa mala -yo lo pasé de chenullos. A cara de preocupación d'o guida, de 50 anyos y natural d'a val, encara aduyaba menos. He de confesar que lo pasé muito mal, y en plegar ta Cambulo, l'aconsiguié quitar a o guida cifras d'accidents en ixa cursa -en primeras, no me las quereba decir: media d'un muerto por mes y d'un accident por semana en puenda baixa, muitas más de veranos u nadal. O zaguer muerto: o pasau chueus un koreano. Seguntes o guida, yera a culpa d'o koreano por pisar anque no debeba... Me quedé más tranquilo... Ixo explicaba tamién a graniza base d'helicopteros que teneban en un lugarichón como Banaue.

Ya en Cambulo faciemos nueit en una casa local que heban adaptau a modo de posada,
como antismás. Una cama, una ducha fría y una cena con bell plato filipino u sencillo, mientras os guidas de todas as collas que i yéranos plegaus pillaban a guitarra y canturriaban qualsiquier canta esparricada por a globalización, como lo Despacito -no cataban cantas d'Ifugaos, que se veye que no ya no son guaire de moda en a val.

Dimpués de dormir -por fin en dos días! pos en o bus poco dormié-, nos ne puyemos a ixo

d'as ueito y continemos a cursa, ista vegada enta Batad. Atra vegada, equilibrios entre rozals y clamors, encara que ista vegada sin plevia ni airera, asinas que con menos peligro. Nos crucemos muito más con os nativos ifugaos, que yeran cultivando y que gosan de mosegar moma, una mena de chicle ancestral ifugao feito con a semilla d'una planta dita betel, a fuella d'unatra planta local, cargol y tabaco, y que dixa os dients de color roya. Ye baladre y aspro, y quan fotes un gargallo dixa una buena taca roya y fastiosa por tierra, razón por a que en os lugars d'a redolada ye común trobar os cartels 'Don't split moma'. Pero antis de plegar en Batad, pasemos por a esparpallant cascada de Tappiya, de bells 30 metros d'altaria, y con una buena gorga abaixo anque prou que me fiqué, encara que caleba parar cuenta, pos a cascada fa torbellins d'augua y corrients en a gorga. De feito, mientras as zagueras anyadas tres personas han feneciu afogadas en iste puesto.

Ya en Batad, pasemos a zaguera nueit en unatra casa local adaptada. Ista pior, pos habié
de dormir con atros huespetz: cucarachas y insectos varios que me se posoron en a man varias vegadas mientras a nueit, amén d'as ulors d'o puesto... Pero feremos la d'aquell, pos, no quereba experiencia pura y autentica? Pos pilla-ne! Cal decir que o numero de turistas en Batad ye más gran, pos a carretera no ye luent, o lugar tien os rozals más polius y ye o puesto anque i marcha a chent que ha decidiu de fer o recorriu de nomás un diya. 

Dimpués d'ixa nueit y de bellas bieras con os companyers de travesía, faciemos a zaguera

etapa: a tornada, entre rozals y casas d'ifugaos, ent'a carretera de Batad anque pillemos un jeepney que nos dixaría en Banaue, puesto anque prencipiaré a segunda parti d'iste viache: Sagada, lugar que ye a bellas tres horas. Pero isto ya lo dixo t'atro post.





Como conclusions d'ista cursa, en quito varias:

(i) Encara que ye un puesto turistico y os guidas publicos monopolizan toda la ufierta, en garra momento te son dando un "producto encaixalau" u ''l'aventura turistificada''. A'l vies, a experiencia ye prou pura.

(ii) Tot y que ye un lugar turistico y Patrimono d'a Humanidat, a dificultat tecnica y dureza d'a ruta fa que no siga un puesto guaire masificau. Arredol de 30 turistas por diya plegan en o lugar de Cambulo, que tien arredol de 1500 habitants. L'altaria maxima que se pilla ye de 1800 metros y a minima de 700, pero ye un recorriu trencagarras, anque perén puyas u baixas, sin garra plano.

(iii) A val tiene una extensión parellana a la d'una val pirinenca -eix. Echo-, pero en toda ella viven quasi 15.000 personas. Y o numero de lugars y edificacions ye parellano u mesmo menor que no en una val altoaragonesa: tot ixo fa una ideya d'a cantidat de chent que viven en cada casa, más que más ninos, pos Filipinas ye en plen baby boom.

(iv) O roz cultivau ye t'autoconsumo d'a val. Isto explica por qué istos rozals, que se dicen tienen más de 2000 anyadas y que son tan duros de treballar en metat d'a montanya, encara se continan fendo servir. Como diré en (v), a posibilidat de l'acceso a un roz más fácil y barato con a carretera que se ye fendo mete en peligro ista practica y istas construccions ancestrals.

(v) A val d'os Ifugaos encara conserva a pureza. Con tot y con ixo, o feito de que plegase a electricidat fa tres anyadas, y que en breus s'inaugure una carretera nueva con as

respectivas antenas telefonicas, fa que toda ista forma de vida siga en risque. Os motivos más concretos: acceso a o roz más economico y fácil de tierra baixa, y plegada masiva de turistas, pos agora ta plegar ta Cambulo cal fer a travesía sí u sí y no ye accesible a totz, mientras que quan siga feita a carretera muitos dominguers podrán ir-ie sin más y masificar-lo. D'atra man, a población local ye lo que quiere, en suposar-les mayor riqueza y comodidat.

(vi) Si yes un turista que pasa bellas semanas en Filipinas, no te compensa fer a cursa de tres diyas, sino más bien a d'un diya: fueras d'os rozals y as custions antropolochicas-culturals, no ye una cosa guaire esferent d'o que puetz fer en muitos atros puestos muito más cercanos ta casa tuya. Isto no quiere decir que siga mala cursa ni muito menos.

(vii) Atra curiosidat ye que en ista val os nativos charran ifugao y no pas tagalo -encara que lo aprenden igualment en a escuela. En as pensions y por o camín nos dicen bellas parolas en ifugao, como 'tagay', que ye a parola que emplegan ta brindar; 'ifuco' que significa 'roz' u 'camote', que ye una mena de tuberclo de culors morau u amariello, parellano a una trunfa y que cultivan muito.

13.11.17

Enta El Nido, Palawan: lagunas, plachas, islas, buceo, lesbianas, Amarna Miller y hippies filipinos

Dimpués d'haber-me estau bell par de diyas por Puerto Princesa, y haber feito astí lo más important -que de seguras no l'onico-, pillé a furgoneta-transporte enta El Nido en un trachecto de bellas seis horas.

Lo primer que cal decir ye que si en Puerto Princesa l'ambient yera una mica esferent a Manila y en cheneral a la isla de Luzón -más turismo, atros pres, más orden y limpieza,
una conducción más "europea", millor calidat de vida, pior educación y menos cordialidat...- en El Nido a cosa ya puyaba muito más. Asinas, sin plegar a libels de masificación mediterráneos, os pres no son os comuns en a Filipinas d'os filipinos, encara que continen estando baixos ta un occidental. Yo diría que son pres parellanos a los que se troban en Asturias, Galicia, Extremadura, partis d'Andalucía u Canarias.

D'atra man, o numer de turistas -y d'entre ells buena cosa de vascos y catalans- ye bien
altero, y ye que iste ye uno d'os destinos turisticos más conoixius internacionalment en Filipinas, por o poliu d'un paisache que pareix quitau d'a pelicula Avatar y en estar uno d'os millors puestos mundials ta fer submarinismo. O perfil ye o d'o turista mochilero-decathlonero "deluxe" pero que nunca no "perdería o tiempo" en Manila en estar pobre, estresant y puerca.

Atras cosas tamién chocan y muito, como a existencia de hippies filipinos, versión local d'os hippies de l'Ampurdá, de Guara u de Ibiza que miran de vender-te quatro mierdetas
"ecolochicas y autochestionadas" a pre d'oro, que adedican o suyo tiempo libre a fer aparatos con fuegos a o ritmo d'a mosica de Damian Marley y Manu Chao levando chambretas d'o Che Guevara, que meten mal cenyo si no les dixas mica cauquerré y que dicen querer cambiar o mundo quan ni sisquiera pisan o lugarichón pleno de pobreza y miseria que tienen a dos kilometros -y mesmo churaría que istos tamién tienen buen churillo d'os pais. Más en cheneral, o cheneroso y amable trato d'os filipinos s'esboldrega en El Nido, tot y que en garra momento son rebordencos.
 

Por agora no soi pintando guaire bien o puesto, pero isto ye nomás si me centro en o social. En o natural, sin dubda, El Nido ye uno d'os puestos más polius en os que soi estau.
En sí, El Nido ye un lugar de costa, anque se veyen una ripa d'isoletas esparricadas por a mar, con plachas y lagunas turquesas amagadas y con una fauna acuatica esparpallant. En cheneral, en El Nido te s'ufren quatro cursas acuaticas, cadaguna a fer mientras tot o diya, feitas en barcos y kayak, con o chentar incluito, que cuestan arredol d'os 20 euros cadaguna y que sin dubda ye de dar fer-las. En istas cursas, i veyes plachas, lagunas, monts, selvas y espelungas acuaticas que son l'autentico paradiso. Como curiosidat, mientras yes por o puesto ye normal que bell filipino te s'amane en canoa ufrindo-te bella biera, prou que San Miguel, a biera filipina. En ista dentrada i fico bellas fotos, pos millors son as imaches que no as parolas ta fer-se una ideya de tot isto, si bien en no tener camara acuatica, ye una pena no poder amostrar os corals y os peixes de toda mena y culors que se troban baixo as auguas.

Ta rematar, dentro d'o turismo occidental, resulta curiosa a cantidat de parelletas femeninas que bi ha en o puesto, y que uno no tarda guaire en parar cuenta que son homosexuals. Encara que en os temas de chenero Filipinas ye o país más adelantau en o que soi estau, y ye común y de raso aceptau trobar parellas homosexuals masclinas, femeninas y trans por tot o país y mesmo en os firmes estamentos relichiosos, no dixa de chocar en estar occidentals. Dimpués, rechirando una mica por o rete, conoixié que mientras a zaguera anyada Palawan, y más que más El Nido, se ye convertido en uno d'os puestos turisticos favoritos d'as lesbianas occidentals que pueden permitir-se o viache. De feito, y a modo de curiosidat, ye o puesto anque a exactriz porno y caradura Amarna Miller tenió lo suyo accident de moto quan yera de vacanzas con a periodista y activista de chenero Noemí Casquet.

A la fin, dimpués de estar-me-ie bell par de diyas por El Nido y de no poder fer submarinismo
ni marchar t'a cercana isola de Corón en haber una fuerte tronada, decidié de tornar ta Puerto Princesa y pillar l'avión ta Manila, anque o millor orache permitiba de fer atras cosas en istas vacanzas de totz os santos. Pero sin dubda, mientras as anyadas que siga por istas tierras, bella vegada i tornaré ta disfrutar d'ista naturaleza -que no d'o suyo ambient social.

6.11.17

Enta Puerto Princesa, Palawan: Río baixo tierra y más


Aproveitando que a primer semana de noviembre ye festivo por istas tierras -o festivo de totz os santos- m'he feito un viache por a isla de Palawan, que dicen que ye una d'as islas más polidas d'o mundo. 

Asinas que pillé o vuelo dende Manila -bells 40€, con karaoke d'os asistents de vuelo d'Air Asia incluito- enta Puerto Princesa, capital central de Palawan, y astí que me planté. En primeras, tot y que Puerto Princesa encara conserva l'ambient propio de Filipinas, bells detalles ya t'amuestran que yes en una zona turistica, u lo menos, con millor situación economica que no a resta d'o país: carreras más escoscadas y ordenadas, una ripa de hotels, puestos turisticos ta minchar y fer-te unas bieras, atro estilo de conducción más "europeo", pres más caros que no en Luzón... 

Y como principals atractivos turisticos -u lo menos, os que yo trigué de fer- o famoso río subterráneo catalogau como una d'as siet maravillas naturals d'o mundo, a vista noctura d'as cuquetas de luz en o río Iwahig y una ruta en barco por as islas d'a Bahía Honda. 


O primer maitín marché t'o río subterráneo. Ta ixo, en una cursa que cuesta 2000 pesos (menos de 40 euros), marchas en una furgoneta mientras más d'una hora dica plegar a o primer puesto, una placha repolida anque has de pillar un primer barco que t'aproxima ent'o Parque Nacional d'o Río Subterráneo. Una vegada que plegas en o parque y bi baixas, caminas mientras bells minutos de selva -anque se troban monos- y plegas en a laguneta an que has de pillar una canoa de bellas hueito personas ta dentrar-ie en o río con un guida que ye qui s'encarga d'alumbrar y remar mientras o recorriu: i dentras mientras una milla d'o total d'o río, que tiene una extensión de más de hueito kilometros. Dentro, estalagtitas, bella estalagmita y una ripa de moriciegos t'asperan!
  
A mesma tardi, malas tornar, pillé a segunda cursa: a vista d'as cuquetas de luz en o río Iwahig, ya de nueitz. Ta ixo, unatra furgoneta t'amana ent'o embarcadero de Puerto Princesa, anque pillas un barco en una colla de bellas 20-30 personas con o que marchar t'o Iwahig, pero aturando antes en un restaurant en metat d'a mar anque uno tien un buffet libre de biroya filipina incluito en o pre -arredol de 20 euros toda la cursa. Malas cenar, uno se'n torna a puyar en o barco y marcha t'o esparpallant espectaclo de culors y luces feito or istos bichetz.  Por desgracia, a mía camara no ye prou buena como ta quitar fotos d'ista maravilla. Antimás cal decir que antis de puyar en o barco t'advierten de no quitar os barzos ni as garras a l'augua. De feito, en a popa d'o barco dos personas son cusirando de contino que no s'apareixca garra crocodilo ni garra cullebra, muito comuns por ixa redolada.

Finalment, a l'atrol diya de maitins y antis de hopar ta El Nido -d'o que feré atro post- decidié de fer a cursa d'a Bahía Honda, un conchunto de isolas y isoletz en metat d'a mar cerca de Puerto Princesa anque bi ha plachas paradisiacas. No ye mal, pero un servidor tampoco no guaire fan de masiadas plachas y quan uno marcha ta El Nido para cuenta de que puede fer cursas d'o mesmo estilo pero con plachas encara más polidas y millors paisaches.


Como curiosidat, todas as cursas incluyen chenta u cena, siempre buffet filipino. En cheneral o libel d'as cursas ye bueno, os pres no son caros y os puestos preciosos, encara que dimpués de fer-ne mientras bells 4 u 5 diyas, uno sale baldau de tanto roz y tanta biroya filipina.