25.5.19

Enta Taipei (iii): naturaleza, relichión y sociedat


Os zaguers dos diyas en Taipei los emplegué ta mirar-me os puestos naturals d'a ciudat y
arredols, os principals templos chinencos que encara no heba vistos y ta fer gambadas por os mercaus de diyas y de nueitz que encara no heba visitaus. Asinas, o chueus de maitins marché t'a Montanya de l'Olifant, dita asinas porque quan puyas alto d'iste pueyo os lumos debuixan a silueta d'un olifant. En reyalidat ye una mena de parque prou natural con asabelo de senders y esbarres an que fa goyo de perder-se y aliviar aire puro, siempre que l'orache lo permita, pos quan yo lo facié feba masiada calor. Con tot y con ixo, a visita fa honra y más quan alto te trobas con bells miradors con anvistas repolidas y esparpallants de Taipei, que en a suya silueta sobresale o Taipei 101. 

Feita a gambada por a Montanya de l'Olifant y con as garras estricalladas, marché t'o monumento a Sun Yat-Sen, que ya heba mirau de visitar o diya d'antis pero que yera trancau por fainas de mantenimiento de l'aire acondicionau. Iste monumento yera menos grant y menos poliu que o monumento a Chiang Kai-Shek, pero a suya ideya yera a mesma: un gran edificio d'arquitectura oriental en metat de chardins, con una gran estatua en a cambra central y cambras menors arredol con exposicions, a más gran parti arredol d'a figura a benerar. Dos guardias cusiraban a estatua, y cada hora se feba un cambio de guardia con asabelo de turistas fotiando y fendo videos, tenendo exactament os mesmo movimientos y o mesmo esquema que o cambio de guardia de Chiang Kai-Shek que heba visto o diya d'antis. Sun Yat-Sen fació muitas revolucions contra as monarquías chinencas, estió o primer president d'a Republica de China y primer lider d'o partiu nacionalista, que precisament se posó en Taiwan dimpués d'a guerra civil chinenca, encara que ell heba feneixiu muito antis. A suya politica se basa en tres principios firmement adoptaus en Taiwan: nacionalismo chinenco, dreitos civils y sustento, mirando d'achuntar asinas materialismo y ideyalismo social y politico. Por un regular, ista persona ye reconoixida tanto en a China continental como en Taiwan y en atros países.

Visto o monumento a Sun Yat-Sen, marché a piet t'o Espacio Cultural y Creativo de Songshan, antigas naus industrials taiwanesas de ladrillo royo reconvertidas en centro hipster, d'atmosfera atrayent y pre refusant, igual que o Parque Creativo de Huashan que
heba visto dos diyas antis. Dimpués d'a correspondient gambada y de fer-me un café, marché a piet ta Wufenpu, mercau de ropas en callizos, asabelo de gran y con un toque curioso. Tal y como lo he descrito podría parixer que ye un rastro pero as ropas y botigas que se i trobaban yeran de "más libel". Y d'astí marché, con o sol baixando, t'o mercau nocturno de Raohe, an que me facié bell suco de canya de zucre y prebé cosetas d'a carrera. Con pocas enerchías pero sin querer dixar-me cosa a veyer d'a Taipei urbana, prenié o metro ent'a carrera Dihua, famosa por as suyas farmacias tradicionals chinencas con productos como aletas de tiburón disecadas u serpients en liquidos que ya no pareixen exoticos dimpués de trobar-los en toda Asia, y en Manila, en o bico chinenco de Binondo. A'l canto Dihua se troba o mercau nocturno de Ningxia, an que despidié a nueit alparciando entre aperitivos.

A l'atrol diya, prencipié a chornada en o chardín botanico de Taipei. En o centro d'a ciudat, sin estar un must, no yera de más visitar-lo y aliviar aire puro en contraste con o que me
trobaría en Manila a l'atrol diya. Matas de toda mena y flors repolidas, senderetz a ripas, puentetz pitos y s'i veyeba a muita chent fendo disciplinas orientals, d'ixas en as que te mueves lento pero cal tener muita flexibilidat. Muitos d'ells viellos que de seguras me se pulen en flexibilidat y fuerza. D'astí me pillé o metro ent'os templos chinencos de Danlongdong y Confucio, uno a'l costau de l'atro. O segundo yera uno d'os más viellos d'a ciudat y teneba muitos edificios y chardinetz, pos en tiempos tamién heba estau una institución educativa. O segundo yera un templo chinenco más común. O cierto ye que dimpués d'haber-ne visto tantos, os templos chinencos no me trucan, encara que o de Confucio fació honra ta despertar-me a curiosidat sobre iste filosofo "que iventó a confusión" y horas dimpués, en l'aeropuerto asperando o vuelo de tornada ta Manila, me veyé un documental sobre ista persona.

Dimpués d'istos templos, encara tenié tiempo ta prener o metro y acercar-me t'o templo de Guadu, taoista-budista en un lumo cara t'o río Tamsui. Iste templo yera muito más gran y más poliu, con bell corridor-callizo en montanya asabelo de curioso y con bella estatua
lograda. Antiparti teneba wifi gratuito, cosa que me fa muita honra a yo que me fa goyo de posturiar en o facebook. Encara que astí no yera l'onico, pos una colla de filipinetas yeran fendo-se selfies en cada rancón d'o monumento. D'astí marché, mientras se feba de tardis, t'o mercau de Gongguan, o zaguer que me'n quedaba por veyer. Una mica más d'o mesmo d'os mercaus de carrera de Taipei, facié a correspondient gambada minchando pinchetz y torné china-chana t'o centro neuralchico de Ximen, an que heba dixau en l'hostalet a mochila. Dimpués de matar una mica de tiempo, pillé a cartera y marché ta l'aeropuerto, an que o mío vuelo ta Manila saldría a las dos d'a maitinada (sin retraso) y plegaría en casa a las quatre y bien contento de tornar t'a ciudat que tan goyoso me'n fa: Manila.

Como dicié en o primer post, Taipei ye una ciudat sin penas y sin glorias. Muito comoda ta vivir, con buen sistema de transporte, piatonalidat, parques y espacios naturals cercanos. Buena ciudat t'a bici y con vida en a carrera, encara que masiau regulada. Se mincha muito bien, y yo me farté de dumplings y crepes taiwaneses, sin menospreciar atros pinchos y os sucos. Ixo sí, tot con menos zucre que no en Manila, cosa que s'agradeix, encara que en primeras mesmo se feba raro que a sapia d'as cosas no fuese tan dulza. Tiene toques orientals, como lo coloriu fosforito, o cosplay y a propia birolla de carrera. A chent ye muito amable y correcta de vegada, encara que jautas en contimparación con Manila: tot yera masiau ordenau. No ye mala ciudat ta tener una chiqueta dosi d'occident en metat d'o caos manilenyo u ta tener una vida familiar estable, pero una vegada más, agora mesmo me quedo con Manila.

18.5.19

Enta Taipei (ii): d'a China liberal ent'o pasau colonial castellano


Puyau y desayunau, o maitín d'o miercres quereba emplegar-lo en veyer un d'os principals atractivos turisticos d'a ciudat: l'Arco d'a Libertat y o monumento a Chiang Kai-Shek con o
suyo famoso cambio de guardia y o museu adedicau a ista persona. Iste espacio fa una gran plaza, an que antimás d'os puestos ditos, se troban chardins repolius y os teyatros nacionals, edificios fermosos en estetica chinenca. En o centro d'a plaza se troba o Paseu d'a Democracia: y ye que tot iste conchunto ye una oda a o sistema democratico-representativo de Taiwan y una critica a la China comunista. Cal decir que Taiwan s'autodenomina Republica de China, y ye que estió o puesto an s'acubilloron os esfensors d'o sistema liberal quan perdioron a guerra civil china contra os comunistas, que establioron en o continent a Republica Popular de China. Encara hue as dos partis reclaman estar o gubierno lechitimo de toda China (China continental y Taiwan). En toda ista historia, Chiang Kai-Shek estió o principal lider d'os liberals, antismás un reconoixiu cheneral que luitó contra Chapón en a guerra Sino-Chaponesa y en a Segunda Guerra Mundial y tamién una persona criticada por o suyo autoritarismo.

Visto iste compleixo d'edificios y conoixida una mica millor a historia d'o país, en primeras
quereba puyar a montanya de l'olifant, pero sin boira alto, a fuixina pretaba, asinas que decidié de fer bella cosa más comoda: puyar o Taipei 101, o deceno rascacielos más alto d'o mundo y dica o 2010 o primer, con 508 metros d'altaria, encara que en a suya visita turistica, se'n puya a bells 400. No yera en os míos plans visitar-lo, pos ya en he feitos atros como as torres Petronas de Kuala Lumpur, pero en no haber-me dixau ni una perra en as atras atraccions, decidié pillar o metro, plegar-ie, bosar a suya dentrada (600 dolars taiwaneses) y dentrar-ie. Por dentro, o Taipei 101 no deciba cosa especial. Un puyador ultrarapedo y anvistas de vertigo, con a tipica exposición d'as suyas caracteristicas y a suya construcción, a botiga de beliquetz a pre d'oro, os miradors -uno interno y unatro una mica más alto, externo- y o tipico fotografo que te mira d'escular por una foto imprentada. Como detalle especial d'iste edificio, ye a existencia d'un pendulo chigant que fa honra ta amortiguar as oscilacions y como mida de protección contra tronadas y tierratremos. Debaixo, en a parti ubierta a tot o publico, un centro comercial de luixo con una zona de restaurants an que poder minchar toda mena de comida taiwanesa, a un pre no excesivament caro y an que servidor prenió fuerzas ta concarar a tardi. 

Chentau en o Taipei 101, pillé o metro enta Tamsui, una localidat costera en os arredols de Taipei, que nomás arrivar-ie ya transmite un ambient calmo de vegada que entreteniu. Me fació alcordanza a Estoril y Cascais, y diría que Tamsui ye a Taipei o que Estoril a Lisboa.  En Tamsui, como quereba aproveitar o tiempo, pillé un taxi ta que me levase t'o fuerte de San Domingo. O taxista no charraba anglés, asinas que nos entendiemos como bien podiemos, pero no estió difícil. Cal decir que estió una excepción, pos dende o primer momento me trobé un muito buen libel d'anglés en a población taiwanesa, millor que no en Hong Kong y Macau. Una vegada en o fuerte de San Domingo, arrivé chusto t'a zaguera visita guidada que una muller asabelo d'amable nos fació a yo y a una parella belga-taiwanesa. Y ye que atra d'as cosas que cal decir de Taiwan ye que a suya chent ye acullient, amable y muito correcta: me facioron tot fácil dende que arrivé en l'aeropuerto y de vegada siempre m'amostroron honestidat y seriedat si caleba.

En o fuerte de San Domingo me trobé con un sinyal d'Espanya, o primer en dentrar-ie. A qué fin un sinyal d'Espanya en un fuerte historico de Taiwan? Pos ye que o norte d'a isola -dita alavez Formosa u Hermosa- fació parti de l'imperio castellano dende 1626 dica 1642, quan estió conquerida por os holandeses, que i estioron dica o 1662 quan pasó a mans d'a dinastía chinenca Ming y dimpués t'os Qing. O fuerte de San Domingo estió orichinalment construito por os castellanos, si bien d'ixa puenda en queda poco. En puenda recient, pasó a estar consulau britanico y australiano, con o parentesi d'a ocupación chaponesa. Ye alto d'un pueyo y ufre anvistas repolidas de tot Tamsui. Dentro d'o suyos dos edificios, a viella fortaleza y o nuevo edificio consular, y tamién en os canyons d'os suyos chardins, uno puet conoixer millor a historia de Taiwan. Sin dubda, ta servidor ista visita estió a millor de tot o viache y dentrar-ie con a guida no costaba que 2 euros.

Visto o fuerte, marché a piet por o paseu maritimo de Fishermen's Wharf, antigo puerto de pescadors reconvertiu en un agradable paseu piational con puestetz y restaurants an
minchar u fer-se bella biera u bell cafe relaixau baixo una buena conversación con amigos. Un puesto muito agradable, que teneba una torre-mirador dita Torre de l'Aimor y tamién un puentet poliu an as parelletas se fotiaban. M'i facié una gambada y pensando en tornar-ie en bus t'o centro de Tamsui, de bote y voleyo veigo que bi ha barquetz que te'n levan. De bitibomba! Me'n pillé un y en bells minutos arrivé en o centro de Tamsui, an que me facié una gambada por a suya carrera historica, muito animada pero que en no estar piatonal perdeba puntos en contimparación con os mercaus nocturnos de Taipei ciudat. Antiparti yera careta. Asinas que no enduré guaire y pillé o metro, aturando ista vegada en o mercau nocturno de Shilin, que teneba un parada en a mesma linia. Astí me facié bell suco de canya de zucre y cené en a carrera, antis de tornar a prener o metro enta l'hostalet, an que me'n fue t'o leito baldau pero contento. 

Iste segundo diya en Taipei me fació honra ta conoixer a historia y a politica recient d'o país más important no admeso en as Nacions Unidas, pos encara se gosa de reconoixer a unidat nacional d'a China continental con Taiwan. Dos bandos d'una guerra civil que s'han posau y desenrollau en territorios esferents, con modelos politicos y economicos esferents pero baixo una cultura común -lo menos en o pasau, puet-estar que cada diya menos común. A falta d'una identidat nacional esferenciada se nota de contino, por muito que de cabo quan se busque en un pasau diferenciau an que curiosament Castilla imple bellas fuellas. Talment Taiwan, como Singapur, plegue formando una identidat nacional dende l'ausencia de sinyas esferenciadas identitarias, precisament fuyindo de normas y estandars nacionals y/u relichiosos en una mena de laicidat nacional. 

11.5.19

Enta Taipei (i): una ciudat sin penas y sin glorias


Semaneta que sin asperar-lo teneba quasi libre, habendo de treballar nomás o lunes, asinas que perfecta ocasión ta mirar-se os vuelos baratos d'o lunes de tardis y tornar o cabo de semana: y por pre y posibilidatz, pertocó Taipei, capital de Taiwan u d'a Republica de China, seguntes s'estime. Y pillé un alberde d'ixo de capsulas, tan chaponés, con o desayuno incluito por nomás 7 euros a nueit, y estió tot un puntaz porque antimás de barato yera prou comodo, escoscau y en o bico de Ximen, o millor puesto an que hospedar-se en Taipei. 

Dimpués de dormir unas pocas horetas, marché ya en o maitín d'o martes a arrecorrer a ciudat. Prencipié por os arredols de l'hostalet, pos ufriban asabelo de cosas. O bico de Ximen ye una d'as zonas neuralchicas de moda en Taipei, que ta que nos faigamos una ideya rapeda sin haber d'escribir guaires parolas, sería un mini Times Square. De diyas no s'apreciaba tanto como de nueitz, pero encara asinas no feba burro falso. A man de Ximen ye l'antigo edificio dito Casa Roya (Red House en anglés y un nombre raro que no conoixco en chinenco), edificio historico feito en o ladrillo royo tipico de Taipei, que en cierta manera fa alcordanza a un edificio industrial de Manchester más que no a un edificio oriental. Agora a redolada de l'edificio ye zona d'ambient gay en Taipei, y se nota por os sinyals, pero encara más se nota de nueitz. 

China chana, a piet plegué t'a carrera antiga de Bopiliao, a rebutir d'istos edificios de ladrillo royo antigos que fan remerenza a lo anglés y no pas a l'oriental. Agora istos edificios son estaus reconvertius en un "espacio creativo", estando una d'as principals atraccions turisticas d'a ciudat. Dimpués d'arrecorrer-me-la de cabo a rabo, marché t'un d'os templos relichiosos más conoixius en a ciudat: Lungshan. Dimpués d'estar-me-ne en tantos, ni m'impresionaba ni m'aganaba guaire d'estar-me-ie masiau tiempo, por o que poco menos que i dentré, le facié a gambadeta, a foteta postureo de rigor y prou. Ixo sí, como teneban monyacos chigants que pareixeban quitaus de comiquetas, podié fer una foto bien curiosa a dos devotas mullers rezando a man d'un d'ixos monyacos. 

De Lungshan marché a piet t'o mercau nocturno de Huaxi, pero en estar de diyas, yera tancau quasi de tot. Taipei tiene un rete de mercaus nocturnos -arredol de diez- an que apreciar a tan oriental vida de carrera con asabelo de guariches de pinchetz y atras virollas en a carrera. Istos mercaus se fan en carreras especificas esparricadas por toda la cheografía local. Ye una chestión eficient y reglada d'ixo mesmo que se troba en Manila por tot arreu y de trazas caoticas... Pero por ixo mesmo pierde muito: una vida en carrera ordenada no ye vida en carrera. Dimpués de Huaxi me acerqué a la gara de metro de Longshan, a o canto d'o templo que heba visitau poco antis, puesto conoixiu en tener bells muixonetz que pillan tarchetas a l'azar y te dicen o tuyo esdevenidero. M'intresé por "conoixer o mío futuro", pero en primeras me quereban cobrar 23 euros (800 dolars taiwaneses), y dimpués me lo dixaban en 15 euros (500 dolars taiwaneses). Ni de conya: si soi capable de dixar-me ixe cauquerré en que un muixonet pille una tarcheta, ya te digo yo que m'aguarda un esdevenidero economicament penible. Diyas dimpués, en atro mercau me lo dixaban por 9 euros (300 dolars taiwaneses) pero encara asinas no acepté. 

Y ya con fambre dimpués d'ista primera gambada, torné ta Ximen ta chentar en o famoso Modern Toilet Restaurant, restaurant famoso por ufrir-te as biroyas en chicotz retretes y urinals, con totz os suyos productos con aspecto d'excrementos humanos -d'esferents menas-, orina y gomecos. L'ambientación d'o local yera tamién lograda y en primeras mesmo feba palo chentar astí -y ixo que a servidor istas cosas no l'ixorrontan. Pillases lo que pillases, o chelau de chicolate yera incluito franco. Y como tos podetz entrefilar, feba forma de mierda humana.

De tardis me fotié atra paliza de patiada. Pillé o metro dica o Huashan 1941 Creative Park, antigo centro industrial de ladrillo royo tipico taiwanés d'aspecto anglés, an que heban
desenvolicau un centro hipster an que me miroron d'encular un troz chicot de pizza por 6 euros. O puesto yera pincho, os parques que se i feban tamién, a gilipollada hipster no. Y dimpués, tras perder-me una mica por as carreras d'o distrito de Daan, plegué en o Guanghua Digital Plaza, centro comercial especializau en electronica que dicen ye uno d'os millors puestos d'o mundo tan tener a millor electronica y informatica a buen pre. A millor no se si en sería, pero os pres podeban estar dos y tres vegadas más caros que en Manila -mesmo más si pensamos que en Manila se pueden pillar productos no oficials, de pior calidat, pero a un pre sobrebueno. Y d'astí, ya con o sol baixando, marché t'o parque de Daan, un buen puesto ta relaixar-se, fer una gambada u fer footing, con un lago en o suyo meyo que ufriba buenas anvistas. Digamos que sería o mini central park de Taipei.

Fendo-se de nueitz en o parque, encara quité enerchía ta marchar andando t'o mercau
nocturno de Shida, an que facié una buena gambada entre os guariches de ropa y comida, y me pillé una mena de crepe coreano farsiu de uego y formache que yera sobrebueno. A verdat ye que en Manila muitas vegadas no agana de minchar en os puestos de carrera por a fuixina, pero en Taiwán feba l'orache ideyal y a birolla yera sobrebuena, asinas que bien que me farté y capucé d'os concietos d'istos mercaus nocturnos. Y de Shida me pillé o metro ta Ximen, tornando ta l'hostalet no sin antis fer una gambada y apreciar a vida nocturna d'ixe mini Times Square, fendo bella foto a bell grafiti intresant y pillando bella mica de comida en os puestos de carrera -aquí en Ximen ya muitos menos.

A mía primera impresión en Taipei, y con a que a la fin me quedé, ye que ye una ciudat occidental comoda, sin penas y sin glorias. O suyo rete de metro funciona de bitibomba, d'os millors que en he vistos, barato, siempre confortable y bien ixamenau.  As carreras son feitas t'os piatons y esnavesar as grants avenidas no ye envolicau. Se respira buen aire en contimparación con atras urbes asiaticas y o emplego d'a bicicleta ye muito popular. Quan i arrivé mesmo me pensé que teneba muitas similitutz con Zaragoza. Ye verdat que l'aspecto asiatico se nota, con os cartels en chinenco, l'aimor por as luces chillonas, Hello Kitty y a culor rosa fosforita. Tamién por as guariches de comida en a carrera, encara que limitaus a bells mercaus de carreras que se trancaban a o trafico nomás de nueitz. Os precios me los asperaba más caros y diría que yeran parellanos a os de Zaragoza, talment una miquitineta más caros, pero se compensaba quan d'as más de 20 atraccions turisticas que visité no habié de bosar que en dos. Mentiría si decise que Taipei ye una mala ciudat ta vivir, pero qui leiga o blog sabrá que no ye o que busco en istos momentos d'a mía vida.
 

3.5.19

Crucifixions de San Fernando: devoción, sangre, delera, fuixina y pantomima


Ista anyada sí que no me podeba perder un d'os espectaclos más conoixius de Filipinas en tot o mundo: as famosas crucifixions humanas que se fan en bells vicos de San Fernando,
localidat de Pampanga, no guaire luent de Manila. Asinas, o chueus santo Willy y servidor pillemos un avión dende Batanes dica l'aeropuerto de Clark, en o norte de Luzón y prou cerqueta d'o puesto d'as crucifixions. Tot y que yera cerqueta, encara nos costó d'arrivar-ie ta l'hotel que tenébanos, pos en chueus santo poca chent treballa y os transportes yeran radius. 

En arrivar-ie, pasando antis por Angeles y un centro comercial, nos trobemos quasi en metat d'una carretera viella desertica sin garra cosa a fer en a redolada, fueras d'un Jollibee y un local d'intercambio de parellas. Malament pintaba y encara que nos pensemos de marchar ta Angeles de nueitz, an que bi ha millor ambient y borina, a la fin nos quedemos fendo bieras en o patio de l'hotel, parando cuenta que a más grant parti d'os huéspetz ixe diya yeran occidentals que feban nueit ta veyer tamién o espectaclo de l'atrol diya. 

Y asinas, a l'atrol diya nos ne puyemos luego baixo recomendación d'a chent de l'hotel, que yera prou amable. Tot y que yera luego, a ixo d'as ueito ya feba calorina y feba presachiar un diya de fura fuixina. A muller de l'hotel tamién nos recomendó que levásenos ropas que no nos importase que s'emporcasen de sangre! Si me'n taco, pos feremos la d'aquell, pero me pareixeba una mica desacherada. Pillemos un jeepney y en 10 minutos arrivemos en o vico de Santa Lucía, un d'os quatre an que tot o espectaclo se desenrolla. En reyalidat, istos quatre vicos -Santa Lucía, San Nicolás, San Juan y San Pedro Cutud- fan muga, y china chana a piet los arrecorriemos totz mientras veyébanos o espectaclo y mirábanos de colar-nos en as uembras y mosqueras ta fuyir d'a fuixina.

Por o camín, nos trobemos con penitents que se fustigaban as esquenas con fustas feitas de canyimo de bambú. Lo feban tobo, pero china chana dimpués de muitos golpetez s'espelletaban y sangraban, como si les hesen tintau as esquenas de pintura roya. De cabo quan, se chitaban por tierra cara t'abaixo y dixaban que atros los azotasen, por un regular ninos. Os fustigadors gosaban de portar-se y no les daban duro, encara que de cabo quan bell nino rebordenco buens fustaz y buens lapos les foteban. En istos casos, l'hombre poco duraba por tierra y ascape se meteba en piet y hopaba. No veyé mullers penitents -encara que se diz que bi'n ha- y sí que de cabo quan veyé bell zagal preadolescent -diría que nino- fustigando-se. Prous d'os penitents zorrupaban bien de biera, se meteban capins y beluno mesmo t'ufriba azotar-lo: yo estié tentau pero a la fin me controlé. En as ilesias, s'en achuntaban más mesmo fendo procesions, y tamién bi heba chent que portaba as cruces, pero por un regular istos no yeran azotaus y o suyo treballo no pareixeba guaire duro. Y sí, quan os penitents feban pender as suyas fustas de bambú fotendo-se en a esquena, bella chisleta d'a suya sangre te podeba chapurnar.

En iste ambient semifestivo s'ixulufraba l'aroma a sangre, se veyeban buena cosa de ninos y
mullers chovens asistindo a o espectaclo de traza quasi festiva, fendo bien de fotos con os suyos smartphones. De cabo quan, bell turista con a suya camara sobrebuena destacaba en l'ambient, más encara si se tractaba de bella persona roya de uellos azulos. Pero luent de desnaturalizar o espectaclo, quasi diría que l'aportaba a suya sapia, chunto con bell caballo que os locals emplegaban ta carriar mercancías u bells policías que en cuentas de carranyar-te por zorrupar biera en a carrera, t'animaban a ello. Sobre o turismo, ye cierto que bi heba turistas y mesmo bell autobús fletau ta l'evento, pero me'n asperaba muito más: no se puet decir que siga una atracción turistica, y como diré en as conclusions, tampoco no lo mereix. 

China chana, experimentando iste ambient -servidor d'una traza más antropolochica y morbosa, mientras que Willy estoi que una mica más canso-  marchemos a piet t'o puesto central d'ista celebración que en a luenga pampanga se diz maleldo: o pueyo an que se fan as famosas crucifixions que se veyen en telediarios de meyo mundo. En reyalidat, crucifixions se'n fan en os quatre vicos antis ditos, pero a primera crucifixión se fació en ixa mesma coma en 1962, a de Artemio Anoza. D'ixas trazas ell, igual que os crucificaus hue, quieren purgar os suyos pecaus.

Si a ulor d'o evento ye a sangre, a sensación ye a de fuixina. Calorina insoportable que te feba eslampar d'o sol, más en ixa coma sin mica uembra dillá d'os toldos an que centenars de personas miraban de ficar-se. Y la que no podeba, levaba un batiauguas que le feba uembra pero de vegada embolicaba a visión. Nusatros arrivemos a las 11 y as crucifixions prencipiaban a las 2, con que no sabébanos si quedar-nos-ie u no. Pero en ixas que quité treslau d'o carnet d'a ambaixada y solicité con ell o pase t'a zona de prensa, a piet d'as cruces y muito más comoda. Y coló, tanto ta Willy como ta servidor. Y chustó astí nos trobemos con Sandra y Alejandro, una parella cubanozaragozana que salió en Aragoneses por el Mundo y que treballan ta EFE. Charrín charrán, en a uembra y pillando de cabo quan bella biera chunto con unatro mesache de Castellón, pos pasemos bien ixe tiempo y nos quedemos a la primera crucifixión.  

Una caravana teyatralizada i veniba. Con os vocers bien mesos ta que totz ascuitasen o teyatret, a virchen plorando y un dron d'a organización grabando tot a poquetz metros d'as cruces -l'onico dron con dreito a volar y grabar. Caballos cerenyos y bien cudiaus, filipinos vestius de romanos, tres cruces aprestadas y a prensa mirando de pillar o millor puesto t'as fotos y t'os videos, mesmo mandando bochar y cambiar de posición a os actors ta poder pillar as millors fotos. Asinas un buen rato dica que a la fin baixan as tres cruces y prencipia la marcha... si ye que se le puet decir asinas. Ta prencipiar, os companyers de Chesús, Chestas y Dimas, no estioron clavaus, nomás Chesús. Y entre a calor, o teyatro fulero y a mala visión, pos no se'n veyeba cosa, nomás s'ascuitaba bell chilo d'a persona clavada. O mío morbo y goyo muertos... y tres horas quasi malfurriadas si no fuese por os nuestros companyers. Y nusatros yéranos en buen puesto, que o común d'a chent yera suportando fuixina y agobio, y bellas personas mesmo s'esganoron. 

En ixas que l'operario d'a gruba s'esgana, con asabelo de chent debaixo d'a gruba fuyindo baixo risque d'estar esclafada. Nusatros veyendo a situación a bells cinco metros y yo pensando-me que por fin veyeríanos bella cosa d'acción, pero no, no pasó cosa más. Fueras de que tot o mundo yera mirando-se a gruba y pasando d'o crucificau, que de cabo quan dixaba de ploramiquiar y chilar ta mirar-se qué yera pasando, y dimpués tornaba a chemecar, quasi como demandando atención en os diez minutetz de gloria que sería colgau. Sin dubda, o más gracioso y o millor d'un espectaclo que calificaría como pantomima, encara que de seguras que si me clavasen a yo, no le diría asinas. 

Vista a primera crucifixión, se'n ferían más mientras tres u quatre horas, pero Willy y yo tenébanos prou y nos despidiemos de Alejandro y Sandra, ta concarar o camín enta Pangasinan, an que nos asperarían tres diyas de placha, guargas y mesmo una espelunga acuatica. Cal decir que istas famosas crucifixions de San Fernando no son bien vistas por buena parti d'a sociedat filipina, tampoco no son bien consideradas por o Vaticano y que no rematan de vender-se como reclamo turistico. Quan charro con filipinos sobre ellas, a suya visión ye parellana a la que un choven medio espanyol tien d'as corridas de toros: a os foranos les choca y clama, pero ta muitos de nusatros ye un espectaclo arcaico y cruel que cal que dispareixca. Me quedo con que me trobé un ambient más festivo y menos devoto d'o que asperaba y que ye muito más intresant veyer a os penitents azotando-se que no as crucifixions en sí. No m'arrepiendo d'ir-ie y como experiencia la considero intresant, pos ye una manifestación de cultura popular, espotánea y autentica, luent d'a cultura elitista a la que somos feitos en os países occidentals, pero no ye un must y tampoco no repitiría, menos con a fuixina que'n i fa.