22.3.18

Un diya en Manila (i: o maitín)


Ueito d'o maitín. A lumbre entra por os foradetz d'a cortinas d'a mia cambra, china chana me dispierto y me'n puyo. Ubro a finestra, y más que no joriar, i dentra o fumo d'os autos, buses, jeepneys, uvs, tricycles y demás medios de transporte filipinos que son por Taft Avenue. Tamién ascuito a os gallos que crían p'as luitas en os cockpit arenas. No sé cómo se pueden ascuitar en un piso 16... y mesmo s'ascuitan dende o 30!

Me ducho y baixo t'o Jollibee a desayunar-me. Una cadena de comida rapeda filipina, que ye por totz os costaus, icono nacional y que fa bells platos -más que más os desayunos- bien baratetz y sobrebuenos. Ixo sí, prou que tot u quasi tot con bien de roz. Sarap! Tanto en salir d'o mío rascacielos como en entrar en o Jollibee, guardias de seguridat con buenas metralletas m'ubren a puerta con una sonrisa: Good morning sir! Con a mesma sonrisa me reciben os conciners-cambrers. Hue soi una mica morro fino, y m'agana de desayunar-me con cubiertos y no con as mans, pero oh sorpresa, aquí nomás emplegan cullara y forqueta, no pas cultre.

Dimpués de desayunar-me, marcho t'o mío treballo, en a Universidat de Santo Tomás. Aquí pocos buses bi'n ha. A cambio, jeepneys y UVS a brozuecos. Os primers, jeeps luengos an que cullen bellas 40 personas -en condicions normals habrían de cullir-ne-ie 30 y no más. Os segundos, furgonetas de bellas 9 personas an que cullen 14. Mas caros istos zaguers (20 pesos), pos gosan de levar aire acondicionau y son una mica más comodos. Fan rutas regulars, pero los aturas do quiers: si yes difueras, con a man; si yes dentro, con o famoso 'para pooo' (Atura sinyor)!

Hue eslicho jeepney, que m'agana de pasar calor, de plenar-me de fumo os livianos y de foradar-me o timpano con a ruidera d'os viellos motors. Mientras o jeepney fa a ruta -pasando por entrascada tras entrascada-, puestos callejeros de comida y ropas a boticiegas, pobres arguellaus y malfarchaus dormindo en as carreras, mercadetz de carrera y mosica bien alta y hortera por tot arreu, prou que con karaokes callejeros an que s'alternan cantas filipinas, con o Despacito u as Spice Girls. Tot bien rudioso! Por o camín mais con os suyos filletz aturan o mío jeepney... No sé quántos anyos tendrán os ninos, pos ista chent ye tan baixeta que siempre enganyan. En qualsiquier caso, i puyan ninos, ninos y más ninos... Pero queretz deixar de tener ninos copón, que no i cullimos! Copón que mainada...

Chusto antis d'arrivar en Santo Tomás, pasamos por Quiapo, o vico más pintoresco de Manila, con mercaus, pobres, karaokes, comida, calor, rudio, masificación, tipografías hipster-horteras y a ilesia d'o Nazareno El Negro, a devoción más popular de Manila y probablement de Filipinas. En pasar por o costau, totz en o jeepney se santiguan y rezan, mesmo lo conductor, que i atura un poquet. Tras isto, dimpués d'una hora, arrivo en a Universidat de Santo Tomás! M'hese costau o mesmo a piet...

Polius campos de fútbol y chardins m'aguardan antis de plegar en o MB (main building) an que foi as clases y tiengo o mío despacho. Por o camín, totz os alumnos que me i trobo me saludan con una sonrisa y o 'Good morning sir'! O mesmo con a resta de profesors, personal administrativo y guardias de seguridat. Como no voi radiu, aturo en un puestet d'a carrera y me pillo un litro de suco natural de guanabana, que te lo fan astí mesmo, por 35 pesos. Me lo foi en os chardins saludando alumnos y dentro en o mío despacho. Copón bendito, ya podrían baixar una mica l'aire acondicionau! En o despacho, en as clases... pero tamién en o primer Jollibee y en qualsiquier puesto trancau d'iste país. Os alumnos levan chaquetas y chambergos, estando a 35 graus a l'exterior... y bien se vale que en levan! Chaquetas, y augua pa hidratar-se y alcohol en caso d'emerchencias (pa fizadas, pa escoscar u por si s'esganan). Totz en levan!

11.3.18

Enta Laiya: un cabo de semana de placha


O pasau cabo de semana m'aganaba de marchar ta bella placha alto u baixo a man de Manila. Y ye que, si bien Manila tiene costa -con a suya famosa bahía-, a contaminación d'as auguas fa imposible disfrutar-las, y as primeras plachas decents son a bells 50 kilometros, que en tiempo puet-estar mesmo dos horas. 

En as guidas y os blogs de filipinos, s'en ufren arrienda. Y ye que ista chent ye sobrebuena
en emplegar as nuevas tecnolochías -y en disenyos. Dimpués de leyer-me bells posts en esferents puestos y de tener barucas y empandullos en a cabeza de tantas plachas que bi'n ha, decidié de marchar ta Laiya, una placha que deciban no yera mal si querebas trobar una mica d'ambient, pero que no aconsellaban si lo que buscas ye tranquilidat. De feito, o mío primer obchetivo yera eslampar de Manila dimpués de tres semanas sin salir-ne -anyo nuevo chinenco, visita t'os verteders-, y en eslampar, buscar a tranquilidat, pero me trobaba con fuerzas y quereba veyer chent de vegada que ficar-me en l'augua.

Asinas que o sabado preté enta Laiya. Ta ixo, primero pillé un bus enta Lipá, un lugar no guaire luent de Manila, pero en haber buena entrascada, pos encara m'en costó. De Lipá, un jeepney enta San Juan, y allí un trycicle dica Laiya. A la fin, cinco horas de viache.  

Ya en Laiya, asabelo de resorts y capanetas de costa m'asperaban, con pres ta totz os gustos, pero una mica más caras que a resta de filipinas: bi'n heba cambras de mesmo 4000 pesos, que ye una barbaridat, y as capanetas más baratas en costaban 400, pre filipino. Por desgracia, quasi tot o barato yera completo, y a la fin trobé una cabeneta por 700. Y ye que Laiya ye destino de familias y collas d'amigos que eslampan d'os suyos treballos -y más que más de Manila- mientras o cabo de semana. Ells lo tienen millor, porque gosan d'ir con o suyo auto, cabidan tiempo y ganan comodidat. Y prou que sí, ya se conoixen y pillan os puestetz más baratos. Tamién cal decir que no trobé que un turista occidental en tot o cabo de semana -un viello americano- y que ista masificación no se traduce en grans edificacions, si no que a más gran parti d'os 'resorts' son feitos de cabanetas u casas chicotas a man d'a placha.

 Ya con l'aloix, mientras os dos diyas facié una gambada por a placha, a rebutir de filipinos, pero sin plegar a la masificación. Istos filipinos yeran una mica más modernos: se
veyeba bella mesacha en bikini, quan por un regular as filipinas gosan de ficar-se en l'augua mesmo con ropa, y tamién yera común a biera, cosa por un regular rara entre filipinos de case meya y baixa. No bi heba bars ni pubs como tal, pero a cambio se'n i trobaba a versión filipina a ripas: karaokes! Y tamién por a placha y en os resorts y capanas t'ufren fer actividatz aquaticas: snorkel, buceo, canoas, y o más divertido de tot, bells trastes chigants de plastico con forma de lápiz u de "platiello volant" an que familias y collas d'amigos filipinos se posaban y dimpués con una barca pretaban a correr por l'augua y les meteban buena sobatida, mientras totz ells chilaban -por aquí son prou bullers. Feba gracia de mirar-te-los, a verdat.

As arenas son doradas y a placha chigant ye cusirada por dos monts, que fan repolidas culors moradas y doradas mientras a puyada y a baixada d'o sol. Esparpallant! Por contra, o primer diya, quan me fiqué en l'augua ya de tardis, en bells minutos pretó a picar-me tot o cuerpo. Pensaba que podría estar bella medusa, pero dimpués paré cuenta que yeran bells bichetz blancos, como peixes muito chicotz y luengos parellanos a leremicos, que te se meteban en o pelello, te fizaban y te sucaban a sangre, como sangoneras. Por fortuna, en salir de l'augua en bells pocos minutos marchoron as picors y as desgarranyas, y a l'atrol diya, m'i fiqué y sin problemas.


Tamién cal decir que cené de bitibomba, bell par de platanos refollaus con miel que les dicen 'banana lou' -no sé cómo s'ha d'escribir en Tagalo- y un pollo que sabeba a gloria. Me dicioron en primeras que o pollo tardaría, y yo les dicié que rai, que entabant... Y prou que'n tardaría! Porque pilloron un pollo campero y lo matoron a o canto de yo, lo desangroron, lo esplumoron, le quitoron as ensundias, lo despelletoron y lo escoscoron. Una mica violento a verdat... pero por una vegada feremos la d'aquell. Y bien rico que en yera! (lo siento si me leye bell vechetariano).

Ya o domingo torné ta Manila, d'una traza muito más fácil que no a ida. Y ye que en Filipinas dicen que totz os camins levan enta Manila y, mientras que marchar dende Manila ta bell puesto en concreto puet-estar una mica embolicau, a tornada siempre se fa fácil. De feito, nomás marché en tricycle dende Laiya enta San Juan, y allí bus directo ta Taft-Manila, cerqueta de casa mía: no tardé que tres horetas.

A curseta estió pincha, más que más por ir t'una placha d'ambient, pero d'ambient filipino, no pas turistico. Autenticidat y diversión. Agora bien, haber de tardar tanto ta ir-ie me desanima ta repetir, estando que atras plachas en Ternate u Nasugbu son más cercanas. U mesmo a de Puerto Galera en Mindoro -isla relativament cercana a Manila-, que ye un autentico paradís y tardas lo mesmo en bus-barco.

3.3.18

Enta Payatas: os verteders de Manila


O zaguer cabo de semana marché enta Payatas, o barangay d'os arredols de Manila anque se troban a más gran parti d'os suyos verteders. Encara que bella vegada s'ha mirau de fer un censo de chent vivindo-ie, nunca no s'ha puesto rematar, y as estimancions charran d'entre 200.000 y 300.000 personas. Tot y que legalment os verteders de Payatas se trancoron en agosto de l'anyada pasada, encara queda basuera a boticiegas -principal actividat economica d'a población local- y mesmo bi'n arriva bell cambión. Con tot y con ixo, si en o pasau os verteders yeran en Tondo -muito más en o centro d'a ciudat- y agora en Payatas -más luent-, os nuevos plans son de ficar-los una mica más luent -Navotas, Rodríguez y San Mateo. En ista experiencia, marchemos chuntos os companyers de treballo y amigos Mika, Monica y servidor, asinas como a nuestra chefa Catalina y alumnos de Mika, y bi estiemos guidaus por Julio, mosen que leva anyadas a brozuecos treballando por ixas redoladas y ixas chents en a fundación Payatas Orione


Nos trobemos totz en a Universidat de Filipinas (UP t'os amigos) y astí en bell par de furgonetas que aprestó Julio marchemos enta Payatas, que no ye guaire luent. Dimpués d'un viachet de bells 30 minutos arrivemos a la nuestra primera gara: os ambulatorios de Payatas. A primera impresión ye que Payatas no teneba cosa especial contimparando-lo con atros puestos y lugars de Filipinas: prou que no se trataba d'un puesto rico, pero tampoco no pareixeba más pobre que muitos atros puestos. A onica esferencia, que uno nota ascape malas baixar d'a furgoneta, ye a pudor. Tamién prou chent con tricycles u mesmo a piet carriando basuera a cotenas, y muitos guariches-casas a rebutir de basuera por dentro. Pero en sí, cosa que uno no se trobe en atros puestos d'o país. Os ambulatorios, a rebutir de chent, se notaban bien chestionaus, con as maquinetas basicas -analiticas, rayos x- gracias más que más a donacions, y con chent a ripas asperando o suyo turno en cambras rusients. Pero, atra vegada más, tampoco no marcaba una esferencia con o que se troba en muitos atros puestos. 

Dimpués d'ixa aturadeta, marchemos enta una parti d'os basurers. En primeras Julio dandaliaba si ficar-nos-ie u no, y ye que pareix que ha teniu problemas con autoridatz-institucions por amostrar ista realidat d'o país... Y o pobre hombre prou que quiere continar treballando por ixa chent. Por ixe mesmo motivo no trobarás fotos d'os chigants verteders en iste post y d'a chent que i vive, pero no cal rechirar guaire ta trobar-las. Mientras o viache y a gambada por os verteders, Julio nos deciba bells datos significativos: seguntes ell, Filipinas ha pasau en trenta anyos d'o 10% de pobreza a cifras d'arredol d'o 25%, tot y que o suyo creiximiento ye uno d'os más fuertes d'o mundo. Una mala distribución d'os recursos y ingresos, y o factor demografico -a chent más pobre tiene muitos fillos y no pas a chent más rica- pareixen as causas. Cal decir que a más gran parti d'a población que no ye dentro d'ixe 25% igualment vive con menos de 500 euros/mes.

A ulor d'os basurers fa ansias, cosa que uno no se pueda prexinar. Una nina sonredindo y chugando con l'onico que teneba -un vaso de plastico, dos arainas grans barallando y un troz de fusta-, una muller baixo un improvisau toldo deseparando plasticos y un hombre mirando-se-nos, probablement con un mezclallo de sorpresa y de desconfitanza, tot baixo a mosica de l'onico luixo que probablement s'han puesto permitir, un viello equipet de soniu an que meter a tot estrús temazos horteras -y ye que, sigas o más pobre u o más rico d'o país, o buen gusto mosical ye tan sagrau como a relichión catolica u Rizal. D'atra man, igual que en a resta d'o país, garra sensación d'inseguridat por garra costau. 

Dimpués, marchemos ta un comedor de ninos an que ha treballau Julio y que chestiona a suya fundación. I estiemos un ratet con ells y nos explicoron tamién a suya chestión: como tienen recursos limitaus, i acullen a bells cincuanta ninos, un por familia. As mais pueden estar-se-ie con ells, pero no pueden minchar-ne y bella vegada las veyes mirando-se o chentar d'os suyos fillos con anglucia.

Y ta rematar, dimpués d'o comedor marchemos t'o Cottolengo de Montalbán, residencia ta
ninos con enfermedatz psiquiatricas, muitos d'ells sin garra autonomía, y que astí troban una mica d'alivio practicament dica que les plega a suya hora. Ye un puesto tranquilet, una mica más fresco en estar a os pietz d'os monts y con patios repolius. Os ninos que pueden tamién fan bella coseta de teyatro y dances, que les encanta, y se los levan a quasi totz a la placha tres diyas a l'anyo, estando o suyo momento favorito de l'anyada. En o Cottolengo tienen cuaranta plazas y en o Mandaluyong, vico de Manila an que se troba o puesto de referencia en o país ta istos ninos, no plegan a las 200. Y prou que bi'n ha milentas y milentas... con esdeveniders inciertos -por no decir atra cosa. Por un regular os suyos tratamientos son costosos y se mantienen gracias a aduyas y a la faina de voluntarios -muitos d'ells dende espanya- que complementan a os treballadors. Ni que decir tiene que cada nino leva dezaga una historia traumatica: abandonos en hespitals, en a carrera, asinas-asinas.

Veyer Payatas y o Cottolengo ye una experiencia que as suyas conclusions dificilment se pueden escribir, y tampoco no quiero ir de cooperant progre, activista y (ciber)concienciau que en rematar iste post ixuplidará isto y se'n ferá un Starbucks -a chent que se plena la boca ploramiquiando y dimpués fa isto zaguero me repatea os uegos. A la fin totz en o nuestro diya a diya vivimos tan en as nuestras barucas y deleras que no paramos cuenta de muitas cosas -isto pasa muito más por occident que no aquí, tot cal decir-lo- y d'atra man os que somos en o costau bueno d'o mundo tampoco no nos hemos de sentir culpables si decidimos disfrutar de luixos que nos podemos permitir, como ir un diya t'o cine, t'un restaurant u fer-se bella biera con amigos. Antimás, tot isto que he dito no ye cosa que no haigamos visto en a televisión bella vegada. Creigo que son reyalidatz que conoixemos -las haigamos concaradas u no- y que no ye menester fer-se o doliu u o ploramicas, pero no puedo dixar de decir que ye a experiencia socialment más impactant d'istos siet meses que levo por Filipinas.

A tot isto adhibo a mía admiración enta chent como Julio, en adedicar as 24 horas d'o diya mientras os 7 diyas d'a semana a istas fainas desintresadas, veyendo sufrimiento, inchusticias y muertes de ninos a los que pillas carinyo. Sincerament, mental y fisicament yo no podría estar-me anyadas y anyadas astí, y cada vegada que i pienso, ista chent me pareixe más y más titant.