30.1.20

Enta Ho Chi Minh (i): cabo d'anyo saigonero


Qué fería en cabo d'anyo? Ta do marcharía? Dimpués d'as experiencias fuleras de Kuala Lumpur y Hong Kong, ista vegada quereba encertar y teneba esferents ideyas en ment. Y a la fin trunfó Ho Chi Minh. Y ye que Vietnam me dixó muita buena sapia con Hanoi, m'aganaba de veyer a parti sur, os pres yeran razonables y astí que me planté o diya 30.

Plegué de nueitz una mica chaquiento con cagaleras, pero encara reviscolé ta poder fer una gambada por astí. O mío hostal yera en un callizo con prostitutas a boticiegas a o canto d'a famosiza carrera Bui Vien, a rebutir de foranos gringos boriners. Con tot y con ixo, l'ambient fueras d'estar desagradable u pelingroso, teneba o suyo punto gracioso. Marché ascape t'o
leito y a l'atrol diya me facié una gambada mirando de visitar a piet os atractivos turisticos d'arredol, dimpués de desayunar-ne un café con uego, que en o sur de Vientam me costó de trobar muito más que no en Hanoi. De feito, as pocas vegadas que se'n trobaba, quasi pareixeba más un reclamo turistico.

Marché t'o parque 23 de Setiembre, que me pillaba a man. Y astí veyé una d'as cosas curiosas y tipicas de Vietnam, que tamién se troba en Filipinas pero muito menos: chent chugando a una mena de badminton con os pietz. Feba calor, muita, y bi heba masiau trafico y contaminación, quasi diría que más que no en Manila. Y a piet, por as uembras y mirando-me as vendedoras d'a carrera con os chapers tipicos vietnamitas, marché t'o río Ben Nghe, que sincerament, no ufriba cosa. Por a redolada se trobaba una d'as pagodas
reclamo turistico, dita Thien Hau. A verdat ye que tanta pagoda a la fin cansa... y como yo, pensamos muitos d'os que nos movemos por o sureste asiatico. En primeras trucan o ficacio, pero a la fin las veyes como veyes as ilesias en Espanya: belunas más intresants, atras menos, pero en qualsiquier caso, uno no adedica tot o suyo tiempo a veyer ilesias y más ilesias -lo menos yo. Asinas que dimpués d'una visiteta curteta, enfilé t'o Ben Thanh Market, un mercau a metat camín entre o popular y o turistico en o corazón d'a ciudat. Por o camín, bell edificio y bella estatua curiosa, y muita muita fuixina. Asinas que aproveité ta fer una paradeta y fer-me bell par de sucos de parchita u fruita d'a pasión, que se troban por tot arreu a muito buen pre en toda a ciudat y que ye a mía fruita favorita dende que a mía tía Luisa me la ufrió en Venezuela un diya de veranos de 1997 porque no teneba naranchas ixe diya.

No guaire luent d'o mercau se troba o templo hindú de Mariamma, uno d'os más importants
d'a ciudat si no o más important. Pero unatra vegada, igual que deciba d'os templos budistas y d'as ilesias, en primeras istos edificios relichiosos trucan o ficacio, dimpués pasan a estar-ne simplement edificios relichiosos. Pero sí que ye de dar mencionar que a comunidat historica hindú, dita Champa, en tiempos dominaba a más grant parti de Vietnam, pero que dimpués de bellas guerras quedoron recluyius a una minoría etnica que se troba más que más en o sur de Vietnam. Feita una gambadeta por o templo, marché t'o parque Tao Dan, que no yera guaire luent. Unatra vegada, bells templetz relichiosos, bella cafetería, estatuas curiosas y muita muita calor. Pero sí que cal decir que o parque, igual que a más grant parti de parques d'as capitals vietnamitas, yera bien disenyau y cudiau.

De Tao Dan, marché a piet dica a plaza
Nguyen Hue, presidida a la suya fin por un repoliu edificio d'a puenda colonial francesa que ha feito as veces de concello d'a ciudat y de siede d'o Partiu Comunista en Saigon. En a plaza, relativament a man d'o edificio, se troba una estatua de Ho Chi Minh entre flors, asinas como polidas fuents y tamién un escenario an que yeran aprestando o cabo d'anyo que se celebraría en pocas horas. A verdat ye que pareixeba un puesto agradable ta disfrutar fendo una gambada... si no fese ixa ixufrina que me yera matando. Con tot y con ixo, encara quité fuerzas ta arrecorrer a plaza y plegar en a Bitexco Financial Tower, o rascacielos más grant de Ho Chi Minh, que en as suyas plantas baixas teneba un centro comercial. Quité treslau d'o suyo aire acondicionau, chenté astí y marché ta l'escusau bien escoscau an que facié una d'as millors cagadas d'a mía vida.

Una mica reviscolau, veyé a replaceta Turong Tran Hung, a o canto d'o río, an que heban feito un paseu fluvial, y dimpués torné a puyar a plaza Nguyen Hue dica plegar en o palacio d'a Opera, de bien veyer igual que os suyos arredols, si no t'atropella una moto. Unatro palacio d'a puenda colonial francesa, feito con muito buen estilo como gosaban de construir
os gabachos, y con actuacions d'obras locals que costaban 30€. Si m'hese emocionau l'espectaclo los hese bosaus, pero sincerament no yera o caso. En os arredols s'achuntaban remeranzas a o estilo francés decimononico y a suya burguesía con banderas d'o Partiu Comunista. Y no guaire luent se trobaba una mezquita que no apareixeba en garra guida, pero a la que m'animé a fer-le una golladeta. Y continando o camín, a famosa catedral de Notre Dame de Saigon, templo feito en ladrillo mientras a puenda colonial francesa, agora reclamo turistico en restauración. Por a redolada se troba tamién o edificio de Correos, unatro edificio repoliu d'a puenda colonial francesa, agora visitable por dentro y an que s'achuntan botigas y servicios d'esferent mena. Y ta rematar ista primera chornadeta, rematé en a plaza Ho Con sinyalada en as guidas como animadeta y recomendable, pero que me la trobé con a suya graniza fuent bueda y sin chent, fueras de bells chardiners que miraban d'apanyar as flors.

Feita ista primera patiada, pillé una motograb ta marchar ta l'hostal y, dimpués de fer-me un
suco, marché t'o leito y durmié bellas horas. Heba escrito a Alejandro y Sara, amigos y companyers de programa d'Aragoneses por el Mundo y que casualidatz d'a vida yeran por Ho Chi Minh ta pasar o cabo d'anyo. Dimpués de revilcar quedemos y cenemos chuntos por o centro, ta dimpués celebrar o cabo d'anyo en o paseu fluvial arredol d'a plaza Turong Tran Hung. No bi habió cuenta atras, asinas que os tres nos quedemos en un inte de dubda demandando-nos ¿somos encara en 2019 u ya somos en 2020? Os fuegos artificials, no guaires pero tampoco no radius, nos informoron de que ya yéranos en 2020. A celebración no yera mica espectacular, pero yera decent. Muito menos famosa que a de Kuala Lumpur u a de Hong Kong, pero no pior, y ixo que yera l'anyo nuevo cristiano pero no o vietnamita, que o suyo calendario sigue os ciclos lunars. Tornar ta l'hotel estió una odisea: auntenticos mars de motos trancaban feban as carreras y mesmo as ceras impracticables.

A mía primera impresión de Ho Chi Minh estió negativa, y por desgracia no cambió os atros diyas. Ye verdat que malas plegar, o primero que veyé estió l'animada carrera Bui Vien y o parque 23 de septiembre, podié fer-me bell café con uego, bella canya de zucre y muitos sucos de parchita y bahn mi (u entropán vietnamita). Tot feba buenas farchas, pero o diya 31, fendo-me a primera gambada monumental por a ciudat, paré cuenta que Ho Chi Minh yera muito menos orichinal y pura que Hanoi, tant caotica u mesmo más que Manila, y con una fuixina insoportable y que no me podeba entrefilar en 31 d'aviento. Ni Manila ye asinas! No, no viviría en Ho Chi Minh, pero lo cierto ye que tamién cal decir que a ciudat tien un punto gamberro ta fer un viache de colla de colegas, muito millor en iste sentiu que a famosa -pero en muitos aspectos trista- Bangkok. Por fortuna, el haber-me trobau con Sara y Alejandro m'animó o cabo d'anyo! 


26.1.20

Enta Cagayán (iii) y La Unión: Ilagan chaponesa y surf


Rematau en Baggao, con niervols por saber si plegaba a la zaguera furgoneta enta Tuguegarao, con muita cansera alto y con una sensación agridulce d'a mía visita a iste lugar -dulce por don Ediberto y os puestos; baladre por a cansera y a sensación de que me veyeban como una billetera encara que fuesen amables-, pillé a furgoneta ent'a capital provincial y rechional, Tuguegarao, an que me miraba o paisache y as posibilidatz ta dormir mientras o sol iba disparixendo. En Tuguegarao tot o que veyeba en o móbil ta dormir me pareixeba caro, y más parando cuenta d'as valoracions d'os puestos y de que o poco que ufriba a capital ya lo heba visto en a mía primera chornada. Asinas que me dio por mirar as posibilidatz en Ilagan, capital d'a provincia de Isabela, encara en a rechión de Cagayán, y cata que'n trobé un con muitas buenas valoracions a buen pre. Como antiparti os buses ta Manila pasan por Ilagan, bi heba posibilidatz d'ir-ie a qualsiquier hora, asinas que pillé ixe aloix y dimpués de que a furgoneta me dixase en Tuguegarao ascape prenié o primer bus que i pasó y me planté en Ilagan. Dende Baggao dica Ilagan, alto u baixo cinco horas.

En Ilagan plegué amolau dimpués d'o ferrete d'os diyas previos, pero chusto o bus me dixó en o Jollibee d'o lugar, an que aproveité a cenar bien -bien en cantidat, no pas en sano, pero ya sabetz que ixas cosas a yo rai. Dimpués pillé un tricycle que en cinco minutetz me dixó en a puerta de l'hotel dito Meaco, que yera nuevo. Malas dentrar en a cambra o rostro me se metió bien contento: una buena cambra, con un escusau escoscau y con augua calient, un leito grant y un buen aire acondicionau. En reyalidat, no más d'una cambra d'un hotel de dos estrelas en Espanya, pero en os lugars poco turisticos filipinos cosas asinas se troban a faltar. Y dimpués de quatre nueitz en puestos a los que les caleba una u atra cosa -u todas-, y mesmo dormindo por tierra como en Santa Ana, de minchar roz y uego y de foter-me kilometradas a piet, scooter y bus de posientos viellos, decitz-me esquisito pero lo amenistaba. Mesmo tras pensar-lo una mica, como a ciudat ufriba dos cosetas a fer que me plenarían l'atrol diya y como o pre d'o puesto yera prou bueno, a la fin decidié pillar unatra nueit más y pasar-me-ne-ie dos.

A l'atrol diya, descansau, me desayuné roz con salchichas, uego y café, y marché t'a primera d'as dos atraccions que ufre Ilagan: o suyo túnel chaponés. No yera guaire luent d'o centro y
d'o mío hotel, asinas que i fue a piet, bordiando o fosal y veyendo como os mambrers yeran treballando as lapidas. A dentrada principal d'o túnel ye un parque chicot pero bien pincho y aprestau, encara que yo sin querer dentré por dezaga, que chusto yera a escuela, y que como todas as escuelas en Filipinas, yera bien cudiada, tintada con murals pinchos y adornos repolius y con parques-patios relaixants. La esnavesé y plegué en a boca d'o túnel, a o que cal dentrar con guida dimpués de pagar a correspondient dentrada barateta. O túnel y os chardins d'arredol son publicos y los chestionan treballadors publicos que yeran asabelo de mahos: yera o suyo primer turista d'o diya en puenda baixa, forano quan no'n i van guaires, y me dicioron que una mesacha polida -a la que quasi empentoron- m'amostraría o túnel. Yeran bien mahos y formaban quasi una familia, con a guida bi habió buena sintonía y dimpués quedemos a cenar y a veyer a ciudat de tardis-nueitz quan saliió de treballar. 

O túnel en sí no yera guaire grant y yera garchola y falsa d'as tropas chaponesas mientras a Segunda Guerra Mundial. Se'n son descubiertos 40 metros de túnel, encara que se sospeita que bi'n ha más. A guida, dita Gem, me dició que yera envolicau de rechirar pos as escavacions podeban esboldregar casas y edificios d'a ciudat. En a espelunga, bi heba donacions, armas y bombas enronadas d'ixos tiempos, y o que más me chocó estió una bomba chaponesa d'a Segunda Guerra Mundial -que mientras bellas anyadas emplegoron de campana- y a cambra grant que feba de garchola y an que muitos murioron por as condicions insalubres. O carcelero chaponés murió fa no guaires anyos dimpués d'haber demandau perdón y como curiosidat, noté que bellas mesachas astí teneban rasgos chaponeses. O túnel yera muito amplo, cosa poco común en os tunels que os chaponeses facioron, pos o tamanyo chicot les daba avantalla cara t'os norteamericanos. Dimpués de visto o túnel m'estié fablando una mica con a chent d'astí, m'animoron a meter-me un trache chaponés y a fer-me fotos por os chardins -dentro d'a espelunga no podeban fer-se-ne - y continoron mirando d'enreligar-me con Gem. Yo yera una mica canso encara, pero quité fuerzas y no quereba pareixer rebordenco, asinas que siguié o chuego y chentemos tamién en a cantineta, especializada en comida chaponesa, que teneban a o canto d'o parque.

Dimpués de chentar y de confirmar en l'hotel a mía segunda nueit, pillé un tricycle ent'a segunda atracción d'o puesto: o Ilagan Sanctuary, un parque-resort natural a os pietz d'o
Parque Nacional de Fuyot, tipico puesto filipino an que han ficau atraccions artificials en metat d'a naturaleza. Asinas, se i trobaba una tirolina, un rocodromo, piscinas artificials, bars, un hotel, un minizoo an que podebas prener serpients, un aviario, pero tamién cosas más naturals como unas gorgas, camins ta fer gambadas en a naturaleza y espelungas. Arrivar-ie no yera fácil porque yera luent d'o centro d'Ilagan y muitas carreteras y puents yeran espaldaus por as tamborinadas d'as zagueras semanas, pero tampoco no m'arrepiento d'ir-ie, pos tot o que siga aliviar aire fresco y limpio s'agradeix. M'amostró o puesto una guida maheta, encara que me dició que no yera guaire recomendable marchar t'as gorgas naturals en estar luent y a pista embarduquiada. Como antiparti a metat d'a marcha pretó a plever firme, y como encara no me quereba ficar en augua por o tatuache que m'heba feito Wang Od, pos descarté plegar en as gorgas. D'o que veyé, o que más goyo me fació estioron as tres espelungas -Main, Altar y Moon- con bocas esferents de dentrada y salida, mica embolicadas y que tamién emplegoron -y transformoron- os chaponeses mientras a Segunda Guerra Mundial.

Visto o sanctuario d'Ilagan, torné ta Ilagan centro y me descansé una mica ta quedar dimpués con Gem, con a que cené y que m'amostró a plaza Rizal en o centro d'a ciudat, iluminada por Nadal y con buen ambient. Ixa sería a mía zaguera nueit en a rechión Cagayán, una provincia que no ufre cosa especial en contimparación con atros puestos de Filipinas pero que da tranquilidat, ye pura sin turistas occidentals, tien os millors paisaches
de carretera, tampoco no ye aburrida pos tiene as suyas espelungas, gorgas, plachas y selvas, a chent ye maha y tiene os puntos de l'arqueolochía en Callao y a mini-Batanes de Palaui. Una muita buena rechión ta vivir una esperiencia mochilera y no pas turistica!

A l'atrol diya emprendié o camín enta La Unión, provincia que ye a la mesma latitut pero en a parti occidental de Luzón. A distancia no ye guaire grant entre Isabela y La Unión, pero cal trescuzar as montanyas de Cordillera. Pensé que me costaría o diya, pero me'n costó más y habié de fer nueit en Baguio, a ciudat d'a montanya que heba visitada feba menos de dos semanas pero que nunca no ye mal por o suyo ambient moviu sin plegar a o estrés de Manila, o suyo orache fresquet y o suyo rollo "guayón". Por o camín, puertos y paisaches de montanya repolius, d'ixos que fan que t'agane prener a bici y foter-te horas de carretera, encara que como en levaba ya prous, lo disfruté menos d'o que quereba. Baguio ye cara, pero en arrivar-ie trobé un puesto con buena relación calidat-pre dito Dely's, an que o suyo amo me tractó asabelo de bien, y astí pasé a nueit, aproveitando ta cenar bella cosa que no fuese roz en a famosa Session Road y ta fer-me una gambadeta por o parque Burnham.

A l'atrol diya marché ta La Unión y arrivar-ie me costó ya poco tiempo. Dimpués de valurar una mica as posibilidatz, decidié d'estar-me tres diyas y dos nueitz en a placha d'Urbiztondo, repolida y gran, famosa por o estar un puesto de referencia ta fer surf y por o suyo ambient sobrebueno. Careta, pero con buena infraestructura turistica, pillé un buen hotel en relación calidat-pre, premiando a calidat, y me descansé d'a semana de mochilero que m'heba fotiu, pillando una tabla y prevando a mía suerte en o surf y ninviando bell whatsapp y fendo bella publicación en Facebook ta fer denteras quan m'aburriba!

19.1.20

Enta Cagayán (ii): a isla de Palaui, o faro de Cabo Engaño y as auguas de Baggao


O tercer diya d'a mía travesía por a provincia de Cagayán lo pasé en a isola de Palaui, a poco más de 50 metros de distancia d'a punta nororiental de Luzón. Punto de trobada d'o Galeón de Manila, a primera ruta comercial periodica que trescruzaba l'oceano Pacifico, estió de grant importancia t'o Imperio Castellano y t'as Filipinas, y hue ye o principal reclamo turistico d'a provincia chunto con a espelunga de Callao. Y ta visitar-la, durmié a tercera nueit en San Vicente, o lugarichón an que se trobaba o embarcadero d'an que saliban as bangkas enta Palaui, lugarichón que d'atra man no ufriba cosa. 

Me'n puyé bien luego ta pillar a barca. A tardi d'antis ya heba mirau os pres y as cosas a fer: a principal localidat d'a isola, Punta Verde, chunto con dos u tres calas u plachas chicotas, bella isoleta u roca como a dita "d'o cocorel" por a suya forma, y o que más m'aganaba de veyer, o faro de Cabo Engaño. Pero me miré mal os pres, y resulta que veyer tot yera carismo, y más en contimparación con cursas parellanas en atros puestos de Filipinas... Asinas que me estié pensando qué fer, y o buen hombre que levaba o negocio publico y que se deciba Dani, me ufrió como alternativa veyer a isola fendo un trecking. Cal decir que en primeras me pensaba que me yera mirando d'escular, pero en verdat pequé de masiau desconfiau, pos l'hombre resultó estar bien maho y mesmo me contina ninviando mensaches ta felicitar-me o nadal y o cabo d'anyo. A opción d'o trecking yera tres vegadas más barata y antiparti m'aganaba muito más: feba meses que no feba echercicio en un ambient sano, l'orache yera fresquet y dimpués de más de 20 horas de bus acumuladas en tres diyas, pos bien que feba honra. 

Asinas que como siempre en iste país, a un problema siempre bi ha una solución, encara que siga tardana, y encara prou luego, pillé o barco que me dixó en Punta Verde, an que una guida me levaría por a isoleta. O barco bordiaba a isla de Palaui, que ufriba culors verdes que ya feban entrefilar que me trobaría una continación de Batanes. En Filipinas, os guidas por un regular gosan d'estar hombres y chovens, pero astí yera una muller ya madureta, pero con una enerchía y rasmia esparpallants. Dentre a suya buena forma fisica y o galvanot que'n yera yo, me puliba y m'heba d'asperar. A ruta, de 7,5 kilometros, tras trescruzar un manglar y un puent artesanal de bambú, fusta y vagas, feba a metat por placha, en un camín comodo, más quan una boira se nos heba mesa alto y nos tapaba o sol. Pero l'atra metat yera atro cantar: se ficaba en a selva, o camín yera enbarduquiau y engaronau por as zagueras plevias y yera un crebagarras de puyar y baixar. Ixo sí, a variedat de paisaches repolius que veyemos estió una d'as millors cosas de tot o viache: praus verdes, selvas tropicals y tamién selvas humedas frescas, carabaos repolius y monts, tot ta rematar en as runias d'o faro espanyol de Cabo Engaño.

Por o camín, a muller me deciba cosas intresants, más que más d'as matas y bichos que se troban nomás en ixa isoleta, como candreixos autoctonos y paixaricos, pero tamién datos
socials, como que viven en a isola arredol de 800 personas d'as que un cuarto son aetas, tribu que en o suyo diya pobló todas as Filipinas, que feban parti d'os ditos negritos por os espanyols, que os suyos oriches se desconoixen encara que son emparentaus mesmo con tribus de Madagascar, que os suyos rasgos fisicos ascape los fa identificables y que agora en quedan en chicotas comunidatz esparricadas por buena cosa d'as islas d'o país. En a isla de Palaui, mientras bell par d'anyadas tamién facioron o reality show internacional Survivors, que dimpués movioron ta Caramoan, y mientras veranos a isla se meteba a rebutir de turistas que quereban veyer una Batanes más barata. Y lo cierto ye que Palaui teneba ixe toque a Batanes u, como ells dicen, a Escocia, u como yo digo, a Cantabria: verdes praus, orache más fresco, chent menos charraire y comediant u, como dicié de Batanes, una Filipinas esferent. Yo aproveité varias vegadas y me posé en tasca fresca. A primera vegada dende veranos que podié tener ixa sensación! Mesmo ranqué una mica con a man y la ixulufré. 

China chana, mientras se'n iba a boira, se feba de meyodiyas y a fuixina prencipaba a pretar, pleguemos en o faro d'o cabo Engaño. Inaugurau en 1892, estió o faro nororiental d'as Filipinas ta guidar a navegación que veniba d'o Pacifico. Viello y rallau, tampoco no menaza d'espaldar-se y o propio paso d'o tiempo l'ha dau un toque asabelo de poliu. En os arredols, bell par de estructuras que responden a la casa y a falsa d'a familia que historicament cusiraba o faro, os Jamorabon. Tamién i yera o reloch solar de puenda espanyola. En as coronicas historicas d'a rechión de Cagayán que treballé o mío primer anyo en Filipinas mencionan muito iste faro y a suya construcción, pos iste faro, chunto con o ilocano de Bojeador -que tamién veyé en o suyo diya- marcaban toda a navegación septentrional d'o país. Se puet puyar por dentro y tiene anvistas repolidas dende as suyas finestrestas, encara que os escalerons son enronaus y cal parar cuenta. En sí, istas runias d'un machestuoso edificio colonial decimononico en o culo d'o diaple, sin cosa arredol fueras de clamors, verdes praus con vacas y carabaos, una mica de selva en un costau, anvistas repolidas y frescas d'o Pacifico y o estreito de Luzón, y una chiqueta pero repolida placha a un costau an que no me fiqué por tener encara o tatuache de Wang Od recient, feban d'o faro de Cabo Engaño un puesto idilico. Y más encara quan a istas cosas se les pilla más carinyo y intrés tras estudiar-las. 

Dimpués d'estar-me-ie un buen rato y con a calorina pretando, emprendiemos a tornada, que me la prexinaba más dura en chirar-se l'orache. Pero a propia fuixina tamién yera ixucando muitos camins embarduquiaus, asinas que lo que perdébanos por un costau lo ganábanos por atro. Ixo sí, ista vegada amenistemos beber muita más augua. En reyalidat o camín fa una ruta circlar, pero a segunda parti yera muito engaronada y no la heban escoscada de matas y barzas dimpués d'a puenda de plevias, y a buena guida me recomendó firmement de tornar por do yéranos venius. Y prou que sí, en istas cosas cal fer caso a os locals. Una vegada tornaus ta Punta verde, mirando-me bells lugarencos montando carabaos, ya canset y previo paso por un casichón an que bells ninos y cans yeran chugardiando, marchemos t'unas cascadetas que yeran a bells dos kilometros. O camín yera más sencillet que no o primer, pero encara asinas yera embarduquiau. As cascadas yeran mahas: paretz d'augua bien alteras que no feban blicos pero que formaban bell par de buenas badinetas abaixo ta mullar-se, encara que servidor no se i ficó que as garras, atra vegada ta salvar o tatuache. Por desgracia, yera difícil de fer fotos que retratasen lo polidas que en yeran.

Y feito o trecking y vistas as cascadas, marchemos ta Punta Verde, do bells pocos turistas orientals que no heban amaitinau tanto i yeran plegando. En total, menos d'una decena. Yo asperé a la bangka ta tornar-ne mientras me feba un café y le sacaba o bardo a las esportivas, pos yeran as onicas que teneba ta fer a ruta de más d'una semana que m'heba disenyau. A muller guida, bien maheta y foriconera, se mereixó una propineta extra. Astí hese amenistau millor as botas de mont, pero no lo entrefilé. Y una vegada pillada a bangka y en tornau, a mía venient gara sería o lugar de Baggao, a lo que plegaría dimpués de pillar bell par de furgonetas que esnavesoron os kilometros y kilometros de plana de rozals que dibuixaban o paisache d'os arredol d'a desembocadura d'o río Cagayán. Baggao apareixeba en bella guida como un referent de barrancos y, segunte un conoixiu en una fita por a luenga espanyola en Manila dito Maiyo Paolo y que yera d'o lugar, bi yera un d'os zaguers fablants d'espanyol de Filipinas en a provincia de Cagayán, o suyo lolo don Ediberto Buenaventura Gasa Herrero. Como antimás yera alto u baixo en metat d'o camín, tot pareixeba perfecto ta pisar ixe lugar y asinas lo facié.

Maiyo Paolo yera propietario d'un hotel astí en o lugar, no luixoso pero o millor que se i trobaba, y a un buen pre m'i quedé una nueit, encara que quereban que m'en i quedase dos. Charrando con ell por Facebook, ya teneba pensada a mía trobada con don Ediberto ixa mesma nueit, pero yo yera baldau dimpués de quasi 20 kilometros de cursa por o mont y bellas cinco horas de furgoneta, asinas que le dicié que millor a l'atrol diya. L'hotel tamién teneba un restaurancet decent an que cené bien, encara que a propia cansera feba que no tenese guaire fambre. Pero prou que caleba cenar ta privar problemas! En a plaza d'o lugar, ninos chugardiaban a o compás de villancicos y iluminaus por as contundents luces nadalencas. En a cena, una colla de chobens yera fendo una cena de nadal de treballo y miroron de enreligar-me con una d'as mesachas... y no hese dito que no, pero yera tant baldau, sin garra enerchía ta cosa, que no dentré guaire a o trapo. Asinas que cenau, me facié una buena y luenga ducha d'augua freda y dormié. 

A l'atrol diya, o mío cuarteno ya en a provincia de Cagayán, me'n puyé y me desayuné bien. En o propio desayuno, charré ya millor y más descansau con a muller encargada, que si no me falla a memoria yera tía de Maiyo. Gritó a o sinyor Ediberto, toda una institución en o lugar, y malas desayunar-me-ie m'estié charrando un rato con ell y faciemos bell video pincho en castellano, que encara que a suya luenga materna yera o ivanat, charraba perfectament en estar a luenga de pai y mai. Con más de 80 anyadas, teneba buenas historias d'a Segunda Guerra Mundial y a invasión chaponesa en a redolada, historias que no me'n asperaba y me alegroron o prencipio d'o diya. Dimpués d'estar-me-ie con ell bells tres cuartos d'hora, l'ama de l'hotel m'animó a no hopar encara y veyer beluna d'as maravillas naturals d'a redolada. Yo le dicié que levaba as garras y o cuerpo estricallaus y que teneba un tatuache que no podeba mullar, pero mesmo fendo-me o pupas encara asinas me convenció. Y chunto con un guida local -que no yera guaire maho- y un familiar d'ella, que sí qu'en yera encara que yo buscaba más que más silencio y soledat dimpués d'a tonyina d'o diya d'antis, marchemos en dos motos a veyer a redolada. 

O primer puesto que veyemos estioron as Blue Waters, badina d'auguas azulas turquesas repolidas, frecas pero no pas chelo, y a las que s'iba dimpués d'una aproximación no guaire dura por metat d'a selva. Unatra vegada, no me mullé que as garras. Como curiosidat, a badina yera alimentada por un arriu que surtiba d'una espelunga graniza, que con kilometros internos y bell fundracalo, remató d'explorar-se en 2017. Antismás se feban cursas por o suyo interior, pero agora son tancadas por fainas de conservación. En bells meses se tornará a ubrir ixe barranco-espelunga, que promete, prou que promete. I estiemos y chentemos a lifara que nos heba apretada l'ama de l'hotel y dimpués pillemos as motos ent'a segunda cosa a veyer, as Hot Waters, unas tiermas al canto d'un barranco repoliu an que saliba augua ruxient. Con tot y con ixo, arrivar-ie en moto nos costó quasi dos horas por camins con tollos y claperas, más encara dimpués d'as zagueras tamborinadas. Y tot en una chicota scooter. O mío culo y as mías garras no podeban más, y a mía paciencia tampoco. Y más quan o familiar que m'acompanyaba, que yera maho, no dixaba de charrar y charrar.

No, definitivament no yera o que amenistaba ixe diya. Y dentre idas y tornadas t'os dos puestos, me fotería quatre horas u más en moto, con fuerte dulor de garras y culo, veyendo os paisaches de Cagayán, que o primer diya m'encantoron pero agora ya no. Ya'n heba teniu prou! O guida, bien que quereba levar-me ta totz os puestos, pero una vegada en ellos, bien que quereba hopar ascape. Y no cobraba poco por cadagún. O familiar de l'ama de l'hotel y en o propio hotel dimpués, yeran catents con que m'i quedase una segunda nueit y por poco no pierdo a zaguera furgoneta ta Tuguegarao. Y os pres que me yeran metendo en o lugar, no yeran precisament baratos. Imos, que os paisaches d'o puesto y as suyas gorgas y espelungas yeran pinchos, o puesto yera prou puro, y antimás teneban barrancos a fer como o de Duba, pero yo yera dica os uegos. Con o tiempo, creigo que a mía cansera influyó negativament, encara que quedemos bien y manteniemos contacto por Facebook. No descarto tornar-ie, pos si quiero fer barrancos nomás conoixco puestos en Biliran y agora astí en Baggao, y iste zaguero pareix millor. 

11.1.20

Enta Cagayán (i): a espelunga de Callao y os suyos paisaches


O 14 d'aviento, ya libre y con as notas d'os estudiants mesas, pillé a mía mochila y enceté un nuevo viache. Ista vegada a la provincia de Cagayán, en a punta nororiental de Luzón. Lo cierto ye que a visita a ista provincia la teneba pensada ya quasi dende que i arrivé fa más de dos anyadas, pero os tifons y tamborinadas que de contino la foten m'heban feito posposar a visita. D'atra man, Cagayán no ye una provincia turistica, pero le teneba ganas. Y ye que o mío primer anyo en a Universidat de Santo Tomás estié treballando bells libros historicos que recontan o suyo esdevenir y que describen muito bien os suyos paisaches y as suyas chents d'antismás. Ta ir-ie, bi ha dos opcions: pillar l'avión dica Tuguegarao, a suya capital, u bien pillar o bus. Prou que o bus de 13 horas ye más barato y me decanté por ixa opción, por pre y más que más por poder contemplar paisaches que, dende l'aria metropolitana de Manila, esnavesan os campos de roz de Nueva Écija, y dentran en a montanya pasando o famoso puerto de Balete y rematan en a graniza val d'o Río Grant de Cagayán, o más grant y cabaludo de tot o país. Asinas que
o maitín d'o 14 pillé o bus "ultradelux", d'ixos que no tienen que tres posientos por ringlera y muitas comodidatz, y acompanyau por a luz d'o sol y istos paisaches esparpallants m'animé con ixa lomada de carretera que tampoco no me dixó baldau.

Arrivé en Tuguegarao ya de nueitz, y astí heba reservau un hotelet que no yera guaire bueno pero feba vez. Y a l'atrol diya, dimpués de fer-me una gambada por a capital
cagayana, pillé un tricycle ta marchar t'o principal reclamo turistico capitalino y un d'os más importants d'a provincia: a espelunga de Callao, en o lugar mugatizo de Peñablanca. Ista espelunga graniza, con fundracalos que la iluminan, tien siet cambras y una d'ellas mesmo l'han esplanicada y esplanicada como capilleta. Masiau tocada por a man de l'hombre, ye estada ubierta a o turismo dende os 70 y dende l'anvista espeleolochica poco ufre, pero estianyo ye estada noticia mundial por o descubrimiento astí d'una nueva especie humana: l'homo luzonensis. Y yo por ixo iba, encara que cal decir que istos primers repuis d'ista antiga especie humana se troboron en os anyos 2007, 2011 y 2015. 

Ta ir-ie, una vegada en o lugar de Peñablanca cal marchar ent'o río Pinacanauan y astí pillar una barquichuela ta esnavesar-lo. O río ufre unas auguas repolidas y esclateras en metat d'a selva tropical, y prou m'aganó de capuzar-me como yeran fendo bells zagals en ixe momento, pero encara no me'n fidaba por o tatuache que m'heba feito Apo Wang Od a semana d'antis y que caleba cudiar bien. Una vegada trescruzau, una caseta turistica con un hotel anexo te feba pillar a un guida voluntario a o que dimpués caleba dar-le una propineta. Tenié suerte y ista vegada me pertocó un guida mahismo, estudiant d'instituto d'o lugar, y que se sabeba tot y me l'amostraba con ilusión. Me levó ent'a espelunga y todas as suyas cinco cambras ubiertas -a seisena y a setena no yeran accesibles pos encara yeran embarduquiadas y engaronadas por as plevias de noviembres-, me fació fotos de postureo arrienda y o más important, m'amostró as escavacions arqueolochicas an que s'ha trobau a gosaralla de l'homo luzonesis. En reyalidat un troz de bells quatre u cinco metros cuadraus y tres metros de fondura como muito, en una espelunga de milentas de metros cuadraus. Poquismo, encara que en 2020 ferán más escavacions! Y lo millor de tot, en toda ixa redolada bi ha arredol de 300 espelungas, muito menos visitadas y en as que no s'ha feito garra prospección arqueolochica encara. Sin dubda, ista redolada y todas as islas Filipinas nos darán buenas sorpresas arqueolochicas en o esdevenidero!

Dimpués de veyer a espelunga, torné ta Tuguegarau con un matacrabas que feba entrefilar a naturaleza humeda de toda a provincia, y marché a veyer o puent de Butun en Tuguegarao, no guaire intresant pero important en Filipinas en estar o puent fluvial más luengo d'o país.
Me facié a tipica foto, me miré o inmenso río Cagayán y enfilé o mío camín enta Aparri, an que queraba dormir ixa segunda nueit. A metat, aturé ta veyer o puent en suspensión de Magapit, tamién sinyalau en bella guida pero que tampoco no ufriba cosa especial fuera d'os paisaches d'o granizo río, que quasi más pareixeba más mar que no río. Tanimientres, camins embarduquiaus, tierras ralladas y casas esfeitas y espaldadas feban prexinar as tamborinadas que heba sufriu a provincia feba tasament dos semanas y que estioron noticia internacional. Si bien ye cierto que Cagayán ye una provincia de plevias, cada vegada en son piors. Os que viven en os monts culpan a la construcción en gleras. Os que viven en a plana, culpan a la destruccion d'as selvas d'os monts ta fer cultivos. De qui ye a culpa? Probablement una mica de totz en un país en eclosión demografica an que os espacios ta vivir muitas vegadas son un problema. Cal decir que a cheografía de Cagayán tien similitutz con a depresión de l'Ebro: una plana chigant en metat d'os dos estrinques montanyosos más importants de Luzón, una plana tan grant que muitas vegadas ixos monts ni s'alufran y que de veranos alza bolsas d'aire calient que fan que a provincia tienga os records de temperatura y siga un autentico furno. Por ixo decidié de marchar d'avientos. 

Asinas, china chana a golpe de bus y furgoneta, y mirando-me embabiecau os paisaches por a finestra, arrivé en Aparri, an que m'asperaba bien poco pero que quereba visitar en estar una d'as plazas fuertes en o norte de Luzón en puenda espanyola y dimpués d'haber-la estudiada en asabelo de documentos historicos. Y Aparri me sorprendió: o lugar an que o río grant de Cagayán y a mar s'achuntan -sin tener claro qué ye qué- resulta que no yera tan chicot como m'asperaba pero tampoco no yera estresant, teneba bells hoteletz y restaurants mahos, garra turista y una vida relativament comoda y pura filipina de vez. No me resultó difícil trobar un hotel decent y barato an que pasar a nueit y que mesmo yera anunciau en Agoda, cosa rara en lugars no turisticos. En a plaza grant y o concello heban iluminau tot por Nadal, tanto que quasi feba mal a os uellos, pero l'ambient yera sobrebueno. Me trucó especialmente o ficacio o que yeran ixucando con lonas negras en a carretera u en as canchas de baloncesto: ista vegada no yera roz u palay, como ye común en a resta d'o país, sino gambas! Yera a primera vegada que veyeba ixo. En a desembocadura d'o río, una estación metereolochica chigant y un antigo muelle portuario esboldegrau delataban os tempers que teneba astí, encara que en ixe momento l'orache yera calmo y se veyeba a bells pescadors con os suyos retes treballando-ie. Ninos chugando por tot arreu y calma yera o que s'aliviaba.

Pasada ixa nueit en Aparri, mirando-me a desembocadura d'o Cagayán, fendo gambadas arredol de l'atro río afluent, l'Apagonan, y disfrutando d'os paisaches y as chents filipinas en
tranquilidat, pillé una furgoneta ta que me levase ent'a siguient gara: Santa Ana. Iste lugar ye a principal localidat d'a punta nororiental de toda a isola de Luzón, y ye famoso porque dende allí se fan as cursas t'a isola de Palaui, en a punteta nororiental de Luzón y puesto important en a navegación d'o Galeón de Manila mientras a puenda castellana. Antiparti, a isoleta yera conoixida por os suyos paisaches humedos parellanos a os de Batanes -u en o caso peninsular, a cornisa cantabrica. Prou que Santa Ana, y o lugar mugatizo que encara ye más en o canto, San Vicente, yeran muito muito más turisticos. Y dentre ixo y que yera puenda baixa y muitos puestos yeran tancaus u no quereban treballar, me costó muitismo trobar un aloix a pre razonable. Encara que quasi in extremis lo trobé en una casa particlar a'l canto d'o puerto, an que a l'atrol diya emprendería a cursa ta Palaui que comentaré en o venient post! Encara que cal decir que Aparri y Santa Ana-San Vicente son puestos de raso contrarios. Aparri: sin turismo, muito más puro, buenos pres y buen ambient social. Santa Ana-San Vicente: sin placetas ni parques intresants, muito más turistico y conoixiu, carismo y sin ambient social. 

Ista primera chornada de ruta mochilera por una provincia poquismo conoixida me fació asabelo de goyo. Qué fer en Cagayán? Pos fuera d'a espelunga de Callao, que ta un friki de l'arqueolochía ye emocionant, poca cosa especial que no se pueda fer en atros puestos d'una traza más sencilla. Pero lo que de verdat mereixeba yera pillar o bus, a furgoneta u o tricycle, pillar-se a finestra y quedar-se horas y horas mirando-se os paisaches embabiecau. Montanyas, planas chigants, agricultura de roz y de cabo quan panizo, ríos granizos, chents treballando-ie, ninos chugardiando, adornos navidenyos repolius feitos con redomas de plastico recicladas y os carabaos más grants y polius que mai he visto, con un cornamen chigant. Garra occidental y muitas miradas curiosas ent'un forano barrenau que le da por cacegar-se por ixos puestos, sin saber an dormirá ixa nueit y concienciau a minchar roz, uego y poco más!
 

4.1.20

Tornando ta Baguio: orache fresco y ciudat más habitable


Feito o tatuache con Apo Whang Od, pasaus dos diyas por Cordillera y tornau ta Bontoc, encara teneba tres diyas por debant libres y no teneba guaire claro qué fer. En primeras me pensaba de marchar ta La Unión y fer surf... pero de qué coda voi a ficar-me en l'augua d'a mar con un tatuache recient feito? Ababol de yo que no lo heba pensau, alavez en primeras pensé en quedar-me por a redolada kalinga fendo rutas, visitando lugars y alprendendo de l'antropolochía encara viva d'as zonas no turisticas. Pero o mío cuerpo quereba relaixación y no dormir en malfegas malmesas por tierra, sin escusau, horas de gambada por a montanya y minchando roz y poco más. Asinas que dimpués de chentar en Bontoc y pensar-me-lo bien, decidié pillar o bus ta Baguio, a capital d'a montanya filipina y ciudat muito popular en tot o
país, en a que ya heba estau feba d'os anyadas y a la que l'adediqué dos posts. Con tot y con ixo, a ciudat yera prou grant y m'heba dixau cosas sin veyer, asinas que agora s'esbruixaba a situación perfecta.

En un autobús de postguerra que arrecorrió mientras seis horas a montanya d'o norte de Luzón, con paisaches esparpallants de mont, boira preta y pinars que pareixeban d'a sierra de Guara, arrivé en Baguio, an que pillé una casa-hotelet a buen pre y bien aprestada a man d'a gara de bus y no guaire luent d'o centro. Ixa mesma nueit marché t'o famoso parque Burnham, en o centro d'a ciudat, por un regular muito animau y en nadal encara más, con luces que cosa han d'engruciar a las tantas qu'han habiu de ficar en Zaragoza ista anyada. Cené en a famosa Session Road, carrera comercial d'a ciudat con restaurants prou buenos, ceras relativament amplas y muita chent disfrutando d'o más parellano a un paisache urbano europeu contemporanio en Filipinas. Baguio ye una ciudat cara, pero relativament relaixant y con un orache fresco. De feito podié tener a placentera sensación d'haber-me de meter una chaqueteta de nueitz, pos yéranos a 13 graus. A primera vegada en un anyo que teneba ixa sensación! Dimpués d'istas gambadas ta estirazar garras y cenar, marché ta l'hostelet, anque m'asperaba a primera ducha con augua calient en condicions dimpués de tres diyas. Con tot y con ixo, paraba cuenta de no mullar-me o tatuache en a esquena. 

A l'atrol diya marché ta Camp John Bay, y en concreto t'o suyo nucleo, a Bell House, antismás base militar norteamericana aproveitando bells pueyos y os suyos pinars, agora quasi demilitarizada y an que han aprestau esferents actividatz de mont como cursetas, parquetz, multiaventuras u cursas a caballo. Familias filipinas de clase meya pasaban astí o diya en comunidat fendo lifaras, aproveitando tamién a sobrebuena temperatura. A Bell House yera a residencia d'o chefe d'a base norteamericana en tiempos, astí Chapón sinyó a rendición en Filipinas mientras a Segunda Guerra Mundial, y agora l'han aprestada y ubierta a o publico como un chiquet museu. En os arredols, una curseta por metat d'o pinar con bells panels t'amuestra a historia d'o puesto, dende a fundación norteamericana dica a suya privatización en l'actualidat. A'l canto d'a Bell House tamién yera l'anfiteyatro, que agora fa as veces de recinto an que aprestan ceremonias y conciertetz. De feito, mientras yera fendo una gambada, una delegación de funcionarios yeran astí fendo una lifara. Y antis de hopar-ne, heban feito un "fosal d'o negativismo", con curiosas y divertidas fuesas d'as cosas negativas que cal apedecar. En salir, as dos guardias de seguridat me chitoron pedretas: ixo siempre anima o diya, y si levan uniforme encara más! Malas salir d'o recinto d'a Bell House se troba una chicota replica d'a Estatua d'a Libertat que ye o millor testimonio posible d'a historia d'o puesto.

Y ye que, os castellanos y espanyols se centroron en a colonización costera, normal quan Filipinas yera más que más una colonia comercial. Pero os norteamericanos paroron cuenta d'a montanya, lo menos como puesto de relaixación y recreyo, y agudos qu'en estioron. Visto o puesto, y pensando en marchar-ne, trobé quasi por casualidat un caminet sinyalau como Forest Bathing Trail (Camín de ficar-se en a selva), y me i fiqué: mientras más d'una hora facié una ruta cercular por un pinar que pareixeba quitau d'o prepirineu, an que recobré a salut y a vida que Manila m'heba quitada mientras un mes. Qué placer andar por una selva de pins, que d'atra man te feba alcordar cursas con amigos y exnovias, a sobrebuena temperatura y quasi solenco! Por metat, me trobé con bells sinyals de "Viedau de pasar. Propiedat d'os Estaus Unius d'America". Y ye que, encara que a base norteamericana pasó a mans filipinas en prencipiar os novanta, os yankis encara s'han alzau bella casa y bell terrén en as millors zonas con finalidatz de recreyo. En rematar o mío meyo diya por Camp John Bay,  marché t'o nuevo hotel qu'heba pillau, pos o primer yera pleno t'a segunda nueit. Iste atro yera luent d'o centro d'a ciudat, pero de buena calidat y buen pre, yera alto d'un pueyo sin trafico que ufriba anvistas repolidas tanto de diyas como de nueitz, con todas as lucetas d'as casas d'a val. Encara tonré de nueitz t'o centro ta fer-me unatra gambada por o parque Burnham y cenar en Session Road, pero torné relativament luego ta l'hotel ta dormir y duchar-me muito y bien.  

A l'atrol diya, desayuné en l'hotel con as millors anvistas posibles y marché t'o sanctuario ecolochico de Maryknoll, en reyalidat un parque privau alto d'un pueyo an que heban aprestau un viero y quatro chorradetas -estatuetas y poco más. M'i estié meya horeta, pos no daba ta más, pero ye verdat que unatra vegada podié aliviar aire escoscau, a buena temperatura y sin rudios arredol. Chusto o que no trobaba dende veranos en o parque de l'augua de Zaragoza, que nos pareix una gilipolladeta pero que no'n ye, y que ye un d'os factors que marca a muga dentre pobreza y riqueza d'o que no paramos prou cuenta. De Maryknoll, chusto pillé un taxi d'una familia que i yeran plegando -por cierto, os taxis en Baguio son baratos y tienen a fama d'estar honestos, y puedo dar fé!- y marché t'o chardín botanico de Baguio, buscando o mesmo: tranquilidat, aire escoscau y gambadas a buena temperatura. Y lo trobé, pero no pas tanto como en os atros puestos: masiadas familias con ninos chicotz y rudiosos, y ya masiau aprestau y menos natural. Pero encara asinas, me feba honra. Heban apanyau esferents chorradetas como un chardín chinenco, estatuas d'olifants, de cisnes esbruixando un corazón, espelungas y fuents, un restaurant, bellas botiguetas de turismo y bellas recreyacions de casas y traches tradicionals ifugaus. No yera mal puesto ta pasar-se una u dos horas, sin estar un imprescidible d'a ciudat.

Y como encara iba con tiempo, d'o chardín botanico marché t'o Lion's Head (Tozuelo de Lión), un busto de lion tallau en una roca graniza en salir de Baguio por a famosa carretera Kennon, an que a chent atura ta fer-se fotos postureu ta penchar en Facebook. Me lo trobé con tarabidaus de bambú pos yera en restauración, pero encara asinas me facié a foto postureu, prou que sí. Tot o paisache d'a val yera repoliu y unatra vegada s'aliviaba buen aire, de no estar por bell jeepney que de cabo quan pasaba por a carretera. No guaire luent d'ista fita turistica yera o mirador d'a carretera Kennon, an que tamién aturé: sin estar guaire mencionau en as guidas, ye asabelo de recomendable, y en una d'as marradas que fa a carretera han aprestau un viero alternativo ta fer a piet mirando-se a esparpallant val con fresquet, verdín, aire fresco y escoscau, bella recreyación de casa ifugada y garra rudio. Prou que lo facié, a modo de despedida de Baguio, por ista vegada! 

Torné t'o centro de Baguio en un jeepney y miré de pillar un bus ta Manila. Pero l'aspera minima yera de quatre horas pos totz yeran ocupaus: no podetz contar a cantidat de chent que viacha entre Baguio y Manila en o cabo de semana! Facié la d'aquell, pillé o ticket d'o bus y facié gambadas por o parque Burnham y a Session Road, que por cierto, heban trancau en un sentiu ta fer debuixos en clarión en o gudrón, que yeran repolius y que atra vegada le daban a Baguio ixe aire contemporanio, desenfadau, turistico y moderno, que feba alcordanza a Chaca. Cené astí y finalment pillé o bus a las 11 d'a nueit, plegando en Manila a las 4 d'a maitinada.

Marchar ta Baguio dimpués d'os dos diyas en Buscalán estió tot un encierto. Y ye que, dentre o menester d'un buen orache, a cansera acumulada en Manila, que me foi viello y que o factor aventurero y "descubrir cosas nuevas" s'esfaba dimpués de tanto tiempo en Filipinas, cada vegada trobo a faltar más a comodidat. Fa dos anyadas probablement m'hese quedau por Cordillera tot o puent minchando roz, sin duchar-me quasi garra diya y cagando en o campo, pero agora amenistaba precisament o que Baguio m'ufrió: aire escoscau, buena temperatura, comodidatz, moderneces y ambient social occidental y cosmopolita. Y ye que Baguio ye un referent en tot o país precisament por isto: ye o más parellano a una ciudat occidental que te puetz trobar en Filipinas. Ixo sí, a un pre caro!