26.4.07

O eraldo, cal dizir tot

D'entre as chens que esfendemos a luenga aragonesa o eraldo no gosa d'estar un meyo de comunicazión quiesto (articlos d'opinión, editorials, notizias mesas con dudosa intenzión...) pero cal dizir tot: Iste domingo, en o suplemente que i fan, ha aparexiu un tecsto en aragonés tetulau "carasol aragonés" y feito por Chusé María Satué, charrando d'ambiens y costumbres rurals.
Seguntes parexe no ye un feito puntual sino que se i ferán más nuebas y se i meterán, encara que nomás siga en o dominical (pero ya ye un paso).

Garra meyo con repercusión a ran aragonés he feito isto encara... Aspero que antimás faiga onra ta que a resta de meyos (aragónTV, o periodico d'aragón) faigan cosas parellanas.

Asinas que noragüenta t'o eraldo.

20.4.07

O Heraldo (prou que con ixa h que els tanto esfenden) y o baturrismo

En istos diyas zaragoza ye plena de cartels ditos "cuentos aragoneses". Ye una iniziatiba parada por o heraldo an que i fican cuentos aragoneses... Me demandé cuan lo beyé si l'aragonés tendría presenzia... y miré por curiosidat en o cartel que ye por toda zaragoza. Y sorpresa la que me trobé, tecsto en baturro. D'ista traza s'aduya muito a l'aragonés, identificando-lo con un castellano bulgar con bel aragonesismo (encara que no por ixo despreziable) y no pas con a reyalidat lingüstica...



Por atro canto, José María Mur, senador por o PAR (partido aragonés?) dizió que ya le fería goyo de charrar en aragonés (y concretamén en chistabín) pero que no podeba en no estar reconoxiú por o senado... ¿y cuán mirará bella cosa parellana? Digo yo que en o estatuto an que tanto i han partizipau podrían aber meso bella cosa. Bergüeña me daría a yo a ipocresía.

15.4.07

Nuebas notizias de l'aragonés (agora en güesca)


Como nos deziban antis, ista semana se ban a fer nuebas autobidaz en aragonés, en iste caso en huesca, como podez beyer en o diyario de l'alto aragón.

Istas chornadas culturals se dizen aragón tierra ubierta y s'achuntan a las de luenga de fumo.

En ista güeitena edizión, parada por l'aria de cultura d'o conzello de güesca, se mirará a creyatibidat cultural araognesa en as suyas más dibersas manifestazions, con un esmo ubierto y bibo.

Iste lunes, diya 16, Fernando Romanos y Fernando Blas parlarán de l'aragonés de panticosa, fendo una proyeczión en o zentro cultural d'o matadero, a las güeito oradadas. Ye un nuebo treballo d'ista chen que tanto bien han feito a l'aragonés, endrezau enta l'aragonés de panticosa que replega as grabazions feitas a personas d'entre trenta y güitanta añadas con a colaborazión de miembros d'o consello d'a fabla aragonesa.

O martes 17 Ana Giménez Betrán tamién partizipará en fuenga de fumo charrando d'a situazión de l'aragonés y d'a suya nobela curta “Ixos tiempos güegatizos".
Dimpués autuará o dúo Abel Laguna a las siete oradas en o zenro cultural matadero. A entrada ye libre. Fermín Abel ye un poeta y cantautor enfilau ent'o "blues" y o "jazz", mientres que José Luis Laguna destaca en guitarra flamenca y jotas.

En iste conzierto tamién se leyerán tecstos de "grans" d'a literatura ispana, como Zorrilla, Gustavo Adolfo Bécquer, Juan Ramón Jiménez, García Lorca... que se achuntarán con cantas y mosica.

O miércols 18 a las 10 oradas d'a nuey autuarán lurte tamién en o zentro matadero. Si soz por astí no tos lo perdaz, cuento que ye de baldes.

Tamién parexe que Chusé Inazio Nabarro y Francho Nagore ferán conferenzias... pero en as zagueras notizias no i aparexen. Tos meto l'adreza d'o programa, y as zagueras autualizazions seguntes o conzello de güesca.

14.4.07

Notizias de l'aragonés

Por istos diyas en as bibliotecas munizipals podez trobar dos pasquins an que se charra de nuebas autobidaz tocans a l'aragonés:

En primeras, güe mesmo, sabado 14 de abril, se ba a fer una trobada de apadrinadors y amadrinadoras de parolas aragonesas en a biblioteca José Antonio Rey del Corral, en o zentro zibico Teodoro Sánchez Punter, en a plaza mayor d'o bico de san Chusé.
Güe por güe cuasi bi'n ha 2000 dende que prenzipió a iniziatiba en 1999 con o descubrimiento d'o primer dizionario aragonés d'a edat contemporanea. Antimás se prisentará un libro.

Tos meto lo programa:

17'00: Ludoteca en aragonés (cuentacuentos, chuegos...). Asoziazión de familias aragonesofablans.

18'30: Presentazión d'o libro: Un rolde de palabras... e de musas ziento. Leutura de tecstos de parolas apadrinadas y proyeuzión d'un audiobisiual en aragonés.

19'30: Autuazión d'a chaminera (Angel Vergara y demás chen). "Música y palabras en aragón"

Puesto: Biblioteca José Antonio Rey del Corral. Zentro zibico Teodoro Sánchez Punter. Plaza mayor 2 (bico de san Chusé)

Por atro costau, tamién aparexe que en a biblioteca publica Rafael Andolz, en a abenida puerta Sancho 30 (zentro zebico l'almozara) se inaugurará o martes 17 d'abril a meya t'as güeito una ecsposizión de debuxos de Rafael Andolz y Francho Nagore que i será dica lo 27 d'abril. En o pasquín no aparexe en aragonés so que lo títol d'o debuxo de portalada: Gabardera d'o zerrincallo. Manimenos suposo que sí que se beyerán más cosetas en aragonés en dita ecsposizión.

Puesto: Biblioteca Rafael Andolz. Zentro zibico l'almozara. Abenida puerta sancho 30 (bico de l'almozara).

Tiempo: Dende lo 17 d'abril a 19'30 dica lo 27 d'abril.

13.4.07

Jarabe de palo y o "s'ha feito de nuey"

Pues sí que yera berdat, jarabe de palo ha meso o s'ha feito de nuey como segundo bonus track de o suyo disco (ye trezena canta). No la i fican sisquiera en os títols... pero a lo menos sí que i ye.

Cal dizir tamién que en una d'as zagueras entrebistas que les han feito han fopau una patada a l'aragonés... pero bueno, cuento que ye perdonable. Tos lo amuestro.

"Si, y en iste bi'n ha uno más amagau dimpués d'o de Nicola, que ye cantau en patues, un dialeuto que bi ha en a parti d'aragón tocán con cataluña, S'ha feito de nuey ye una canta d'aimor, una jota, que canta un amigo de yo. Yo soi d'ixa franja, y ixa canta la cantábanos cuando nos enzorrinábanos. Me fa onra ta tornar a trayer o folklore, que ye a a fin de cuentas d'an que sale tot. En bonito bi eba una canta feita en ibizenco... En iste caso lo mesmo"

Patués lo cheso? dialeuto? identificazión con a luenga catalana como se beye en o feito de que se relazione con a franja y se faiga o paralelismo con o ibizenco? Bai, bai...

10.4.07

Agüero y o periodico AS

Leigo en a ziber-rufierta que en o diario deportibo as, han meso un reportache tocán a lo lugar d'agüero en relazión con os futbolistas que asinas se dizen, y an que mesmo s'especula con a posibilidat de que a suya aszendenzia de parentalla se trobe en dito lugarón.

Mesmo aparexe bel comentario de bella persona d'o lugar feito en aragonés, u como dizen en o diario, en fabla. Concretamén ye iste: "Ye pa nusotros un gozo tenelo con o mismo nombre que o lugar nuestro"

Puet parexer una fatera, pero no ye a primera begada que iste diario publica una notizia asinas. Remero, que tal y como nos informó amelia en o suyo blog, en nobiembre de l'añada pasada fazieron un reportache parellano, an que charraba chen d'agüero y tamién en aragonés, o como allora tamién deziban, fabla.

9.4.07

Concurso d'o condado de ribagorza


Güe he bisto ista informazión por terra probinzias:

O plazo ta presentar relatos y poesías t'o concurso literario "condado de Ribagorza" remata o diya 4 d'abril.

A conbocatoria ye ubierta de raso, se puet presentar tot ixe que lo deseye, pero os treballos han d'estar orichinals e ineditos. A tematica d'o concurso ye libre y os concursans podrán presentar dos treballos como muito.

Iste concurso, que premiará as millors obras en aragonés bajorribagorzano, en as modalidaz de relatos curtos y poesías, ye parau por os conzellos de graus, fonz y estadilla. A dotazión d'os premios será de 900 euros t'os relatos y 600 euros t'a modalidat de poesía.

Os relatos abrán de tener una ecstensión no menor a tres pachinas DIN A-4 ni tampoco no mayor a seis, y se presentarán chunto con una copia en suporte informatico, A metrica d'os poemas ye libre y a suya ecstensión abrá d'estar mayor a 30 bersos y menor a 200, podendo-se presentar baxo a traza de poemas sueltos u bien poemarios. D'a mesma traza, s'achuntarán a una copia en suporte informatico.

O churau ferá publico o fallo o lunes 23 d'abril, en o marco dás VI chornadas d'as luengas de Ribagorza. Por a suya parti, a organizazión publicará una selezión d'os treballos presentaus.

Toz os treballos abrán d'incluyir un títol que se ferá mostrar en o ecsterior de un sobre trancau y que su interior meterá o nombre y apellius de l'autor, antimás d'una fotocopia d'o DNI.

Ya sabez, si sabez charrar aragonés ribagorzano, tenez tiempo y querez ganar-tos uns diners, apuntar-tos-ie. Ista mena de concursos han feito y continan fendo muita onra a l'aragonés: nos permiten leyer en dialeutal, l'alazet de l'aragonés, fan publico l'aragonés, contrimostran que tampoco no somos tan pocos lo que lo charramos, emplan bel aparador d'as bibliotecas d'aragonés y nos permiten, en muitas begadas, leyer cosetas de calidat.

Edito: no sé en qué mundo bibo... pero o plazo ya se pasó. Yera dica lo 4 d'abril y agora somos a 9... bai, manimenos podrían i aber-lo ficau antis, porque lo i ficoron o diya 1 d'abril y fer un relato en 3 diyas ya ye difízil si se quiere fer bien.
Bueno, sincusar, t'a benién ya seré más "autualizau".

8.4.07

Nuebas de l'aragonés


Iste cabo semana bi ha nuebas cosetas tocans a l'aragonés:

A chen de charrandotb ye treballando furo, y ista semana nos ha traito dos bideos (uno trestallau en dos partis). O primer, continazión d'as grabazions d'o segundo congreso de l'aragonés, ye una entrebista a Michael Metzeltin, prestichioso romanista, feita por Fernando Sánchez, autual secretaire de l'academia de l'aragonés.
O segundo, que ye o trestallau, ye una charrada tocán a l'identidat lingüistica d'os aragoneses que fazión fa un par de meses en a siede de nogará Juan José Segura, miembro de l'academia de l'aragonés, y Guillén Tomás.

Por atro costau, iste biernes 13 se ferá en o "refugio d'o crapula" (carrera mayor 56) a borina por l'aragonés, parada por nogará y o ligallo de fablans. Dende as 8 bi abrá gaitas, chuflainas, bailes tradizionals y dimpués dende as 10 bi abrá una borina con presiego con bin y mojito, asinas como sorteyo de bellas cosas como cursos d'argonés, chambretas, libros, discos pretos...
Si tos intresa l'aragonés, soz toz combidaus.

Tamién tos recomiendo que leigaz, si podez, a entrebista que fazión en o eraldo d'aragón a Chusé Inazio Nabarro. D'isto, en trobarez más informazión en o chemeco d'as parolas.

7.4.07

Semana santa


Como pasa lo tiempo, parex que t'encorre...

Fa una semana que prenzipié as bacanzas y me s'han pasau como dos diyas. Pero qué se le ba a fer, siempre se queda uno con as conclusions y os remeros:

Por un canto a relichiosidat d'ixos que trucan a tambor... Ye admirable... Y encara ye más admirable cuan te trobas a belún d'ixos zorriando en bel bar con o glorioso dito de "mecagoendios" salindo d'os suyos morros d'una traza dibina. Ixo ye aimor por a relichión y constanzia en as creyenzias, prou que sí.
De todas trazas, pobrez, ista añada ye estada mala ta els, que no les ha feito que pleber...

Pero tot tiene a suya parti buena, y ye que contra más plebe, menos son as prozesions, y por tanto, menos tamién as entrascadas. Manimenos siempre abrás d'aguantar-las en istas puendas. O millor, ya se sabe: a piet.

O nobedoso ye estau a esbarrancada de l'ebro: augua por toz os cantos, os agricultors quexándose, a chen pispotera en os puens ta beyer-la, politicos balenzianos y murzianos tornando con os temas de siempre, as obras d'a ecspo con unatro problema...

Y prou que os azidens de trafico, nunca no se pueden xublidar, fan muitos muertos cada añada...

5.4.07

Reportache de ninos que charran aragonés

Comenta Daniel González -una d'as personas más importans d'a comunicazión de l'aragonés estando por exemplo o coordinador de charrando- que o periodista Chorche Romance -conoxiú en o mundet de l'aragonés por, entre atras cosas, estar o fedor de purnas en o zierzo, y que antimás treballa en a telebisión autonomica- ye fendo un reportache t'o programa d'aragón telebisión 60 minutos tocán a los ninos que parlan a nuestra luenga.

Ista semana ya graboron en graus, chistau y saunc chunto con Carmen Castán, y luego se'n irán ta echo ta continar grabando. Antimás tamién i será bel nino u nina charrando belsetán.
Amablemén, Daniel nos ha dau bellas fotos d'as grabazions en saunc.

Ye bueno que bi aiga chen embrecada en l'aragonés que treballen en os meyos autonomicos: toz sabemos que ista mena de reportaches aduyan a fer conoxiu l'aragonés en a soziedat aragonesa, crebando os prechuizios que dende antismás se son ius metendo-ie y que cuesta de quitar-los. Antimás qui sabe... puet-estar que siga un paso ta fer bella coseta en aragonés d'una traza más contina. Lo mesmo si lo beyemos toz y se fan cuenta de que tiene audienzia...

Antimás se fabla d'os ninos, una parti esenzial ta una luenga minoritaria como ye l'aragonés y d'a que muitas begadas no xublidamos.

Asperemos que iste siga o primer d'una serie de reportaches tocans a aspeutos d'a luenga aragonesa: mobimiento de reibindicazión, estudios lingüsticos, istoria d'a luenga... y lo que estoi que sería más importán, uno que charre d'as bisions y ideyas tocans a l'aragonés que tiene a chen aragonesa, trencando os falsos mitos de luenga de fatos u luenga politica y metendo a la nuestra luenga en o puesto que se merexe.

Parex que no, pero cada diya se son fendo más cosas en aragonés y por l'aragonés. Yo, personalmén, no eba bisto tantas dende que prenzipié a intresar-me por o tema.

Tren francés amillora o récord d'o mundo de belozidat sobre camins de fierro

Si fa dos diyas o tren francés Alstom V-150 iba a 574,6 km/o, agora ye iu a 574,8 km/o. O récord d'antis lo teneba atro TGV que en 1990 yera iu a 515,3 km/o.

Manimenos, o récord absoluto de belozidat d'un tren lo tiene, dende abiento de 2003, o prototipo chaponés maglev de suspensión magnetica -puya uns zentimetros por denzima d'as bías, que son imans-, con 581 km/o.

Tot lo prozeso estió grabau dende l'aire por un abión que bolaba en paralelo a lo TGV, y cuan iste apercazó a suya belozidat mallor os periodistas y personalidaz que biachaban en o suyo inerior ascuitoron o bandeyo d'a ragualla que i blincaba.


tren

O V-150, adugau por Eric Pieczak, ye un modelo d'a esbenidera cuatrena chenerazión de trens d'alta belozidat TGV, feito con dos locomotoras motrizes -una en cabeza y unatra en coda- y tres bagons de dos pisos.

Manimenos, ta apercazar o récord, a lo tren se le fazió uns apaños, como lo creximiento d'o diametro d'as ruedas de 92 a 109,2 zm, ta meter en güega a rotazión d'os motors, u unas coberturas dentre os bagons ta amillorar l'aerodinamica.

O tren, s'abirolló con 30000 boltios con carauter ecszepzional ta que as dos locomotoras chunto con o bagón zentral tenesen una potenzia de 19,6 megabatios.
Tamién se paroron atrás cosas, como as bías con un drenache ecstra, a supresión d'as agullas en os pasos mobiles, asinas como l'amoldau d'o rail.
D'unatro costau, as chendarmas s'encargoron de que todas as bías qu'esnabesaban o tramo an que se fazió a prebatina estasen curtadas t'os autos y t'o trafico en cheneral.

Alstom, chunto con a compañía ferrobiaria francesa SNCF quieren con isto contrimostrar o balor d'as suyas teunolochías ta ecsportar-las. De feito, atros estaus como archentina ya i son prou intresaus.

O frabricán quereba ufrir con iste récord una marguín de 200 km/o d'entre a belozidat macsima posible y a belozidat comerzial, que será de 350 km/o, frente a los 320 d'o tren autual que achunta parís y estrasburgo. Iste tren prenzipiará a funzionar o 10 de chunio.

Remero agora ixa belozidat comerzial de 350 km/h... ¿a qué me sonará? Será estada un sueño...

3.4.07

Jarabe de palo meterá o "s'ha feito de nuey" en o suyo zaguer disco preto


Leigo en a ziber-rufierta que jarabe de palo, una d'as collas más importans d'a mosica en o estau español y puet-estar que en o mundet lationamericano, nos sorprende dezindo-nos que a suya zaguera canta d'o nuebo álbum suyo adelante que se podrá mercar o benién 14 d'abril será a canta en cheso: s'ha feito de nuey.

Lo fan porque les remera os suyos tiempos de chobenastros: yera a canta que os suyos morros esbafaban cuan yeran zorros.

Sinzeramén no me lo creyeba, asinas que he buscau en google y he trobau que ye berdat en entrebistas que les han feito en o mundo, en o país, en terra, asinas-asinas.

Qué contentos se ferán os chesos en saber que o cheso será en as posizions más altas d'as listas de mosica ispanas... y qué bergüeña me fa dezir que l'aragonés antis ye cantau por artistas importans foranos que no por os d'aquí. Encara que cal dezir tot, pues amaral por exemplo remató o suyo pregón de fiestas del pilar con "entalto aragón" y doble v mete en una d'as suyas cantas más conoxidas "no hablo fabla pero admiro a quien la habla".
Manimenos dengún no ha feito encara una canta en aragonés, cosa que fería muitisma onra.

Acontezimientos biblicos


En ista semana santa, os acontezimientos biblicos no aturan: dimpués d'a plebia unibersal plegan inundazions, tierras engaronadas y demás estorbaduras t'a chen que bibe en a ribera de l'ebro.

As plebias y a nieu caita en navarra, os pirineus y o sistema iberico han feito que o caudal d'o río aiga crexiú dica antorizios similars a los de 2003, encara que parex que ista begada dita esbarrancada no será tan gran.

Agora mesmo a ran macsimo se troba en pradilla alto u baxo, y parex que maitín u a l'atro'l diya arribará t'a capital. L'alcalde, o presidén y José Luis Alonso, mainate d'a CHE, s'han reuniu barias begadas en istos diyas ta prebeyer tot y ebitar o chandrío d'o zaguer gran esbordamiento, que toz remeramos. De feito ya s'ha parau o plan d'emerchenzia.

En bels puestos s'han feito paradas. Manimenos se ban a crebar todas ixas que no aduyen t'os cascos urbanos ta ebitar prezisamén que istos s'engaronen. En as obras d'a expo muitos cambions y escabadoras han dixau de treballar en as propias obras ta fer un dique que faiga que no s'engarone o meandro de ranillas.

2.4.07

Peliculas ta semana santa


Si no sabez qué fer ista semana santa, si no soz d'os que tos n'iz a esquiar u de bacanzas en cheneral y si no querez salir de casa por ista plebia que parex que nunca no ba a aturar, yo tos recomiendo dos peliculas ta pasar o tiempo:

En primeras tos recomiendo V de Vendetta con aczión y entretenimiento, pero no d'ixe que ixuga lo zerebro: importans reflecsión filosoficas y soziolochicas se enreligan con una buena dosis de efeutos de zienzia-ficzión y atra buena cosa de referenzias a fenomenos culturals de toda mena (pintura, literatura, zine...). Ye una pelicula d'a que aprendes una ripa de cosas cada begada que la beyes y a más importán, a ubrir-te lo tozuelo debán de tot. Antimás, o papel de Natalie Portman ye sobrebueno.

Dimpués tamién creigo que ye una buena pelicula El calentito, an que se reflexa muito bien a puenda d'a mobida con a bisión soziolochica particular d'una familia, asinas como cheneral d'a ziudat de madrid. Os peligros que bi'n eba, o menester de libertat y as nuebas trazas de beyer o mundo, asinas como a influenzia forana. O mesmo que en a pelicula d'antis: se fa mezclallo d'o entretenimiento asinas como d'una bisión soziolochica.

1.4.07

L'aragonés en castelló



Leigo en o diario balenziano levante un articlo d'istoria d'o lugar de castelló muito intresán, an que se charra d'una tradizión suya dita "el onso de la mata".

Feba más de 40 añadas que no la feban y ista añada s'han dezidiu por tornar con ella: tres chobens se bisten d'onsos (no pas d'osos) fendo gambada por as carreras d'o lugar mientres os bezins les ubren as puertas d'as suyas farsas ta que minchen pernil, bin y bellas cosas asinas. Os mayors d'o lugar encara remeraban a tradizión.

Seguntes o propio diario y a asoziazión cultural la sabatona, qui ye a que s'ha embrecau ta recuperar ista tradizión: " L'onso representa a primabera, ye un personache tradizional en o carnabal d'o pirineu que su palabra prozede d'a fabla aragonesa y que remera a fin d'a ibiernazión".

Antimás, han feito o compromís de mirar isto de traza muito más funda y d'embrecar-se en mirar tamién si a resta de lugars d'a redolada d'els ports tienen leyendas parellanas. Seguntes parex, en o lugar amanau de fredes bi ha una fuen que dizen la font de l'onso.

Ayer a las güeito d'a tardi tamién s'entregón os premios de relatos curtos Luis del Val. Felizitazions a Maria Pilar Benítez que se lebó o premio d'o millor relato feito en aragonés con cazar charlos. Ista mena de concursos fan muita onra a l'aragonés.