12.1.23

Enta Phnom Penh: una ciudat de remeranzas y reflexions


Continando o mío viache por Camboya, m'aganaba muito de fer una paradeta tres días en Phnom Penh, a capital d'o país, no guaire recomendada t'o turismo, en decir-se-ne que no'n tien guaire so que un fosco pasau marcau por o rechimen de Pol Pot, a pobreza y a prostitución. Pero d'atra man, me la describiban como parellana a Manila, y m'aganaba de tornar a sentir a sensación de caminar por a ciudat d'os míos amors, asinas que le die una oportunidat de tres diyas.

Trobar aloix no estió envolicau, y atra vegada encerté con una cambra apanyadeta en un hostal con un terrazo sobrebueno a man d'a famosa replaceta d'o templo Wat Phnom Daun Penh, centro fundacional d'a ciudat an que a mitolochía local diz que una sinyora de diners dita Penh, y que viviba en o que alavez yera un lugarichón, se trobó con bells budas en o río y ordenó  que se fese astí un templo, que daría orichen a la ciudat. Tot isto ocurrió en o sieglo XIV. Hue, a replaceta ye presidida por o templo budista y tien tamién un café y un museet pinchos, pero sin dubda, o que más truca o ficacio d'os turistas que i pasan son os cálaos, aus granizas con un bieco bien luengo, que pareixen tucans pero que no'n son. Astí los veyes volando d'un costau ta l'atro y luitando por as fruitas que se troban en os chicotz altars y as basuras estendilladas por tot o parque. Antimás d'ixa gambadeta de tardis, de nueitz visité o mercau nocturo, que tampoco no yera guaire luent, y facié una gambada por o bico royo, parellano a os de Bangkok, encara que menos "turistificau". Con tot y con ixo, estar hombre solenco y caminar por ixos puestos ye siempre un engobio, y ixo chunto con a cansera que levaba facioron que plegase luego.

A l'atrol diya logué una moto bien barateta en o propio hostal, nomás por un diya. Me dioron una moteta de 100cc, a marqueta 17, que iba asabelo de bien. Muito fácil de levar tot y que yera semiautomatica, pero con un tacto y una comodidat que no heba trobau antis en denguna marqueta. Y si pillé a moto, yera ta fer a ruta d'as fitas d'o chenocidio que fació o rechimen de Pol Pot dentre 1975 y 1979: os campos de exterminio, u Choeung Ek, y a prisión de Tuol Sleng. Pol Pot estió o líder d'o dito Khmer Rouge, y mientras o suyo poder, asasinó a más de 1,5 millions de personas, o 25% d'a población d'o país ta par d'alavez. Más d'un millón d'ells morioron en o Choeung Ek, hue reconvertiu en memorial turistico, presidiu por una monumento empliu con crapacines y uesos d'os asasinaus abatanaus ta cabidar balas u atros meyos de dar una muerte menos sufrida.

Dimpués d'a visita a os campos d'a muerte, marché t'a prisión de Tuol Sleng, antigo instituto, agora centro de visita turistica, an que se torturaba y engarcholaba a la población. S'estima que 20,000 personas pasoron por astí y nomás en sobrevivioron doce. Hue, un d'os supervivients recenta a suya historia a os meyodiyas, ta dimpués encorrer-te por a corte d'a garchola mirando de vender-te o suyo libro. As atrocidatz que se veyen en as fotos y a propia arquitectura fan d'a garchola un d'os puestos más macabros que he visitaus, y ixo que d'ixos puestos no'n son pocos los que he vistos. O Khmer Rouge deixó de gobernar o país entero en 1979, encara que continó guerriando dica 1999, poco dimpués d'a muerte de Pol Pot en 1998, y belún d'os suyos liders encara contina vivo y en garchola. Poca explicación tien o que ixe hombre fació, fueras d'as barucas y deleras post-68 d'una sociedat agricola, comunal y utopica, sin d'intelectuals, relichions y mesmo sin d'industria. O Khmer Rouge estió redotau en 1979 por a Republica Popular de Kampuchea, estau refirmau por a Unión Sovietica y por Vietnam, pero no pas por a más grant parti d'a comunidat intercional, que continó reconoixendo a o Khmer Rouge y Pol Pot como lechitimos gobernants en o marco d'a guerra freda.

De tardes, y aproveitando as facilidatz que da a moto, me facié una gambada por o paseyo fluvial que ufre o río Tonle Sap muito cerca d'a embocadura con o Mekong, no sin antes haber visitau o famoso mercau ruso, que en verdat poco no yera so que un mercau asiatico más, con ropas, comidas y trastes varios de mecanica y t'o fogar. Fendo a gambada por o paseyo, m'informé y pillé o billet ta fer un paseyo por o río, dica plegar en a embocadura con o Mekong y veyer asinas a ciudat dende l'augua mientras o lusco. Por nomás 5 dólars, ye muito recomendable de fer-lo, y más quan t'ufren una bebida franca. De nueitz cené amok, a mía comida favorita camboyana, feita con unto de leit de coco con calcauet, y fendo gambada por o río, facié cuenta de que a prostitución no nomás se trobaba en as quatre carreras aprestadas turisticament ta ixo, sino que s'ixamenaba por muitas más carreras. Diría que Phnom Penh ye a ciudat con más prostitución que he visitau.

Torné ta casa y a l'atrol diya, ya sin de moto, me decidié a conoixer una mica más d'a historia de Camboya a traviés d'o suyo palacio reyal, prou cerqueta d'o mío hostal. Y ye que a sociedat camboyana, y m'atrevería a decir todas as sociedatz d'o sudeste asiatico, son autocraticas y cherarquizadas, asinas que a monarquía ye estada perén present, y restituita en forma de monarquía parlamentaria en 1993 dimpués d'a esbrunciada historia d'o país, y en o marco d'a disolución d'a URSS. Pero, curiosament, aquí o reinau no ye exactament custión d'herencio, sino que un consello d'estau -O Consello Reyal d'o Trono-, formau por nueu personas representativas d'a politica y sociedat camboyanas, eslichen un candidato a rei dentre os descendients de Ang Duong, rei camboyano d'o sieglo XIX considerau o pai d'a camboya moderna. A visita a o palacio no ye imprescindible, mesmo incluyindo a anexa pagoda platiada, pero tampoco no teneba guaire más ta fer ixe maitín. Os edificios son a mayoría d'o sieglo XX y dengún no ye anterior a o sieglo XIX, y en as propias recholas crebadas s'aprecia a humildat d'o país, pos ta estar un palacio reyal, no ye guaire fachendoso.

D'astí facié gambada por as principals replacetas d'o centro d'a ciudat, fotiando bellas fitas como o monumento a la independencia, o mercau central -unatro mercau asiatico sin más-, o monumento a l'amistat camboyano-vietnamita, y o monumento a Ang Duong, disfrutando d'as avantallas que ufre estar en una ciudat como Phnom Penh. De nueitz, no con guaire enerchía, encara m'animé a visitar Basaac Street, que m'heban dito que yera a zona más moderneta y de vegada "sana" que teneba a ciudat. Y en verdat, yera una zona con restaurants más occidentals y bars de borina, belún mesmo con mosica latina, pero masiau enfilau tot ta turistas, y sobre tot, tot muito chicot, pos o puesto tasament teneba dos callizos. Si ixo yera a zona más moderneta y alternativa d'a ciudat, pos feba duelo, pos pareixeba que a más grant parti de l'ocio se centraba en prostitución. D'atra man, cal decir que a ciudat no ye nian un Hanói nian una Manila, pos nomás tien poco más de dos millons d'habitants: menos trafico sí, pero menos ufierta tamién.

Phnom Penh m'ufrió sensacions enfrontinadas. D'una man, l'amabilidat d'a chent no yera como a filipina, pero si más que no a vietnamita. Igual a profesionalidat, millor que no a filipina pero no pas como en Sien Reap. Sobre pobreza, no yera tant desigual y pobre como Manila, encara que dondiando con a moto sí que veyé bella zoneta que podeba pasar por un estero manilenyo. Y si fablamos de gastronomía, atra vegada ye un meyo, que supera a la filipina pero no plega a o libel vietnamita. Tot pareixeba un punto meyo dentre Hanói y Manila, pero no necesariament o meyo optimo. En cierta mida, a yo me ayudó a decidir o mío futuro, pos soi dentre o caos, desigualdad y amabilidat de Manila, u continar en o desenrollo -pero de cabo quan bordería y mal orache- de Hanói. D'atra man, a ciudat yera muito aburrida en contimparación con Hanói y Manila, y en ixe sentiu remera a Asunción en Paraguay. Tien a fama de ciudat fosca, tanto por prostitución como por pobreza y a presencia d'as consequencias d'a esferra que fació o Khmer Rouge; manimenos, ixa imachen tampoco no fa chusticia a una ciudat que tien o paseyo fluvial bien cudiau y atractivos como o palacio reyal y o Wat Phnom Daun Penh. A la finitiva, sin estar un puesto imprescindible, sí que diría que ye una ciudat en a que ye recomendable esforigar mientras bell par de dietas, y a yo, en as mías circunstancias vitals, me venió muito bien ta reflexionar.


6.1.23

Enta Siem Reap: a ciudat de Angkor


Cada vegada soi menos aventurero y explorador, cada vegada soi más de ficar en a ciudat an que moro, bailar a mía bachata, estar-me con a mesacha, con os amigos, y fer rutina. Pero o mío esprito de cabo ta quan demanda viache aventurero, estoi que será asinas por toda la mía vida, y por as vacanzas de nadal, m'animé con Camboya, puesto a lo que ya heba d'ir a la fin de 2019 pero que cambié por sobrebuén consello de Alejandro y Sara, que ta par d'alavez, en Ho Chi Minh City, m'animoron a continar por o centro de Vietnam y no pas por Camboya.

Asinas, prenié l'avión de Hanói ta Siem Reap y en poco más d'una horeta astí me planté, cambiando a ropa d'abrigo por l'ir aforro. Encara me vagó de fer una gambadeta de nueitz por o centro d'a ciudat, con a suya canal, mercaus y a zona borinera. A primera impresión estió sobrebuena, pos me trobé una ciudat con ceras, o traficho bien chestionau y toda mena de servicios que un occidental pueda querer. O tracto con a chent de l'hostal, en os restaurants y con os amos d'os tuk tuk yera asabelo de profesonial a la par que agradable, tot y que de cabo quan yeran una mica catenaz mirando de vender-te qualsiquier cosa, y en o caso d'un hombre solenco como yo astí, mullers y drogas.

A l'atrol diya encara me puyé una mica más tardi d'o que debeba por a cansera que rastraba, pero dimpués de logar a Marqueta 16 y de desayunar-me, me vagó d'ir t'os templos de Angkor sin problemas. Bueno, u quasi sin problemas, porque en arrivar-ie m'aturó o primer -d'os muitos- controls de dentradas t'o conchunto templario, y ababol de yo que me pensaba que se podeban mercar astí mesmo, y cata que cal ir t'una oficina en o centro d'a ciudat ta pillar-las. Una mica de perdida de tiempo, pero no pas guaire, la pillé por dos diyas y torné a fer os bells 5 kilometros dica o espacio monumental principal. Y digo espacio monumental principal porque en verdat os templos y edificios que feban parti d'Angkor s'ixamenaban por una ampliza plana que diría sería equivalent en extensión a la comarca de Zaragoza, u talment mesmo más, y o que se gosa de visitar ye nomás o núcleo d'ixa antiga ciudat, que dicen plegó a tener un millón d'habitants.

O primer que facié estió ir dreito ta Angkor Wat, o templo más grant de totz, o principal, o que siempre apareix en as fotos. Pos quan uno ye fresco ha d'aproveitar ta visitar a fita principal, y dimpués, seguntes van baixando as fuerzas, aproveitar ta visitar as fitas secundarias. Ta fer bien a visita, pillé un guida, no pas ta tot o conchunto templario, que sincerament m'aganaba más d'ir a la mía bola, sino ta arrecorrer Angkor Wat mientras bell par d'horetas de vegada que o guida m'explicaba a suya historia y a historia de toda a ciudat y a civilización Khmer. A más grant parti d'os templos que se'n conservan son funerarios, fuesas d'os reis Khmer, que en primeras yeran hindús y dimpués se'n pasoron a o budismo. Y en concreto, Angkor Wat ye o templo funerario d'o rei Suryavarman II, construito dentre o 1122 y o 1150 d'a nuestra era, y estando o más grant edificio relichioso d'o mundo.

A civilización Khmer tenió como capital Angkor y floreixió dentre os sieglos X y XV. Misteriosament, en o sieglo XV Angkor ye albandonada y quasi ixuplidada d'a historia, sin tasament coronicas y habitants. A chungla no tardó en minchar-se literalment a que en o suyo momento yera una d'as ciudatz más grants d'o mundo, sino a que más. A qué fin aconteció tot isto? Ye tot un misterio, pero a redota con os siameses en 1431, a conversión relichiosa de l'hinduismo t'o budismo, o frachil sistema acuatico y a construcción en piedra panal s'indican como posibles causas. Y tot estió asinas dica que en o sieglo XIX, o explorador francés Henri Mouhot la redescubrió. Como curiosidat, dica os 90, quan os satelites fotografioron o puesto, se pensaba que muitas d'as canals y entivos que bi ha yeran naturals, y cata que estioron feitos por os Khmer! O libel de conoiximiento en inchienería acuatica d'aquella civilización ta par d'alavez no teneba igual.

Mientras os dos diya que i estié, visité os templos y edificios de Prohm Kel, Phnom Bakheng, Baksei Chamkrong, Sat Kraop, Preah Sary, Bayon, Baphuon, Tem Pranam, Preah Ponlea Sdach Komlong, Prasat Preah Palilay, Preah Khan, Neak Poan, Prasat Tonlé Sngout, Krol Romeas, Preah Phtu, Banteay Prei, Ta Som, East Baray, Pre Rup, Ta Prohm -an que se rodó buena parti de Tomb Rider-, Prasat Kravan, Ta Keo, Thommanon, Ta Nei, Wat Taprohm Mean Chey, Kutisvara, Bateay Kdei, Prasat Leak Neang, y de seguras bella atra cosa que me se pasa, tot disfrutando d'os propios templos y d'a naturaleza que los envolica, a paso d'a Marqueta 16. Bells templos yeran en a plana y atros ficaus en metat d'a chungla y habitaus por monos, beluns yeran millor consevaus, y atros no pas tanto, y a más grant parti d'ells yeran apadrinaus por países que aduyan en a suya conservación. Y ye que o conchunto ye tant grant, que tasament plega ta rechirar y investigar, pos a prioridat ye conservar o que s'ha descubierto. Y dende l'envista forana, estoi que ye o millor puesto ta fer fotos que he visitau nunca, ye imposible de cansar-se de fotiar astí!

Feré especial mención a os luscos en os templos, que son os más polius que mai he vistos. O primer diya, pretando-le a la moto, aconsiguié veyer-lo dende Angkor Wat, que como he dito, ye o templo más grant, pero me fació burro falso, pos o sol se poneba cara t'o templo y no pas por dezaga, y tot rodiau de muito turista y nino malcriau. Muita fama pero de verdat, si bi itz, no veigatz a puesta de sol dende astí. O segundo diya, marché alto d'o templo de Pre Rup, y astí sí que encerté! Astí alto d'ixa marabilla, con o sol tintando as piedras panals y os resillas de royo, fuyindo dezaga d'a chungla an que s'alufraba beluna d'as torretas d'o templos d'arredol, y rodiau nomás por bellas 10 u 15 personas. Dito siga de paso, plegar en a parti d'alto de belún d'os templos yera toda una aventura, mica segura, pos son bien costerizos.

Prencipié o mío viache ta Camboya d'una traza turistica, no pas autentica, pero de cabo quan cal fer-lo asinas, especialment quan se visita patrimonio y no pas culturas ni chents. Y en ixe sentiu, Angkor ye o conchunto monumental más grant y esparpallant que mai he visitau, honor que dica agora teneba Roma. Y si a ixo le sumas que a ciudat estió dispareixida mientras sieglos y minchada por a chungla, y que encara a diya de hue buena cosa d'a mesma contina asinas y habitada por monos y atras bestias, te queda una visita que minimo mereix dos diyas y que nunca no ixuplidarás. D'atra man, Siem Reap ye a ciudat d'os sudeste asiatico más comoda ta fer vida dende l'anvista d'un occidental: ordenada, profesional, amable y con cierta diversión tot y que tasament tien 250.000 habitants -más turistas. Contrasta con a resta d'o país, como diré en as proximas dentradas.

7.12.22

Enta Cao Bằng: a rabior d'a moto en montanya vietnamita


Primer cabo de semana d'avientos, y dentre que Phuong s'heba carranyau por fateras -y sin tener razón- y que Miguel, que libraba por o puent d'a purisma, heba marchau a fer ruta por a montanya vientamita, pos m'animé a pasar o cabo de semana luengo que goso de tener -viernes, sabado y dominche- descubrindo ixas redoladas. Y ista vegada le pertocó a Cao Bằng, puesto que sin estar desconoxiu, no ye mica masificau, y menos agora que encara somos salindo d'a pasa.

Miguel i arrivaba o sabado, pero yo aproveité y marché a maitinada d'o chueus t'o viernes, dimpués de fer un examen parcial de Matematicas en a UNED, que dito siga de paso, me saliu prou bien. Asinas, me pillé una furgoneta comoda, que aquí claman limusina, que en teoría m'heba de pasar a buscar a las 6:30 pero que a la fin i arrivó una hora tardi. Facié la d'aquell, dentre café, desayuno de bánh cuốn y Duolingo me se pasó a hora dica que a furgoneta i plegó. O conductor, ixo sí, yera muito maho, y a la fin i arrivemos a ixo d'as dos en a posada que m'heba pillau, dita Gia Binh Homestay. Ya sabetz que no goso de fer publicidat de aloix u restaurants por aquí, pero si o puesto realment mereix a pena, pos sí que la foi, y iste yera sobrebueno: un puesto muito comodo, alto d'un pueyo con unas envistas prou buenas, con un chicot campo de fútbol artificial an que a chovenalla chugaba, y más que más, una familia de matrimonio, dos fillos y lolos, modernetz t'o normal en a redolada, y asabelo d'acullients. Antimás, a muller, polideta, me dició bell par de vegadas que no tardaría en trobar novia como o intelichent y poliu que en yera. Asinas que lo recomiendo de raso si bi itz.

Ixa tardi de viernes la aproveité ta foriconiar y dondiar por a ciudat de Cao Bằng, que feba alcordanza a Chaca: puesto turistico no de tot masificau, en metat d'as montanyas, bien fredo, pero con totz os servicios basicos que un puet amenistar y querer, an que totz se conoixeban. Ascape paré cuenta que a fredor que yera fendo en Hanoi astí se tornaba rabior, y ya sabetz que poco goyo me'n fa ixo, que yo soi de fuixina, no pas d'ixufrina. Pero una vegada astí, facié la d'aquell y preté a caminar y a fotiar por o río, fendo-me bell par de bánh mì (entropans) sobrebuenos, con suco de parchita. Ya en o lusco, logué a moto (a Marqueta 15), por casualidat en a botiga d'a chirmana d'a propietaria d'a posada, y me tractoron tamién muito bien astí, y marché ta l'hostal a descansar-me. Tant escruixinau yera dimpués de quasi no dormir, que me chité en o leito sin duchar-me ni escambia-me ni cenar, y astí que quedé dormiu por más de diez horas.

A l'atrol diya, prenié a moto y preté o camín ent'a famosa montanya d'o forau en metat, dita Núi thủng Đoài Dương, que apareix en muitas guidas y muitas fotos en retes socials, y que yo no sabeba que yera astí. De feito, no me paré mica o viache porque a semana d'antis heba estau muito aqueferau, y en primeras heba pensau en visitar una cascada local, pero a muller de l'hostal me dició que yera un puesto de dominche t'as familias que no ufriba garra cosa especial, y m'indicó o camín t'a famosa montanya. Y astí me planté dimpués d'una hora en moto, mientras Miguel yera venindo dende Hanoi. O camín me se fació eterno, pos nunca no heba pillau una moto con ixa rabior, y os motoristas ya sabetz que a sensación termica en o traste baixa muito y cal ir bien abrigau, no pas como yo, que mesmo i aturé a mercar-me bella capa de plastico ta mirar de sumeixer a fredor d'o mío cuerpo. A montanya y o paisache no yeran mal, pero tampoco no yeran tant esparpallants como apareixen en bellas fotos chusto en l'amaneixer u en o lusco, y a ixa sensación tampoco no aduyaba que estase emboirau. Antis de tornar, tamién pasé por un lago y un templo local alto d'un pueyo en Cổng trời Cao Bằng, puesto muito natural y local, con una curioseta espelunga, pero que tampoco no ye un must. Y astí me gritó por telefono Miguel, que i yera plegau, y torné ta Cao Bằng en una hora, ista vegada pasando menos fredor, talment porque a hora fuese más alta.

A tardi d'o sabado, ya con Miguel, la aproveitemos ta fer-nos bells entropans vietnamitas, cafés y marchar t'una cascada cercana que apareixeba sinyalada en GoogleMaps: a cascada de Quang Trung. Desconoixida, esparpallant, repolida, de fácil acceso, asinas asinas. Ironía: en verdat a cascada no yera fiera ta cosa, pero inaccesible de tot, habiemos de fer bell campo a traviés ta plegar-ie, farsindo-nos de punchas de toda mena. Bien se vale que a cascada, de bells 20 u 30 metros, se veyeba dende a carretera, porque sino no hésenos trobau o enderezo. Astí alto, destaca una banyereta que s'heba formau a os pietz d'o chorro y an que si te levas a la novia, trunfas. En verdat, o puesto no yera mica mal, y de veranos s'heba de disfrutar bien, tot y a suya inaccesibilidat. Pero d'hiviernos ixo yera atro cantar. I tornemos, nos faciemos bella biera y cenemos. En a primera biera, encara en o río, una clica de chovenastros nos dioron conversación, y yo miré de practicar o mío vietnamita, que china chana va pillando forma. Y ye que, como he dito ya varias vegadas, en as redoladas rurals, a chent vietnamita ye puro corazón. Dimpués marchemos a fer l'antepenultima biera por a zona de borinas d'o lugar, que en verdat yera muerta: Vietnam no ye país de fiesta, menos lo norte, y dentro d'o norte, menos encara os lugars. Por desgracia, tamién asistimos a como un hombre fotiu a la suya muller, fendo paces a resta d'a colla, y ixos dos diyas tamién veyemos como muitos hombres iban zorros, u chugaban tranquilament a fútbol y atros chuegos, mientras que en totz os puestos a mayoría de treballadoras yeran mullers. O machismo se palpaba.

O dominche faciemos o plato fuerte: as famosas cascadas de Thác Bản Giốc, o particular Iguazú de Vietnam y China, que desepara os dos países, istos muito menos conectaus y más enemistaus que no Archentina y Brasil. As cascadas, prou que más chicotas que no Iguazú, yeran encara asinas repolidas, presididas por una plana aprestada t'o turismo con bells curiosos caballos chicotz prestos ta fer gambadas a os forasters, y con un mont destruito por construccions enfiladas t'o turismo, más que más en o costau chinenco. Con tot y con ixo, o puesto mereixería a pena. Y digo mereixería si no hésenos d'haber pillau a moto mientras dos horas dentre as montanyas vietamitas con una rabior que feba muitos anyos que no remeraba. Diría que d'antis de Filipinas, pero en verdat tenié bell diya fredo en os meses que estié en Espanya mientras a pandemía y tamién en São Paulo iste verano -hivierno astí. Mesmo Miguel, que no ye tant friolenco como servidor, yera fotiu. Pasemos o mal trago fendo-nos bell café cada 20 kilometros, d'os 90 totals que teneba o trachecto.

O puesto no nomás ufriba as famosas cascadas, sino que tamién astí se trobaba un templo en o lumo, dito Chùa Phật Tích Trúc Lâm Bản Giốc. En verdat, unatro templo budista con os mesmos edificios y as mesmas estatuas, so que iste ufriba unas envistas repolidas y sobrebuenas fotos. Miguel y servidor i puyemos a piet, y dentre que os nuestros cuerpos yeran chelaus y que nos hébanos fotiu dos horas de moto, pareixébanos lolos, nomás nos mancaba a gayata. Pero fueras de rendir-nos, visitemos o zaguer atractivo turistico d'a redolada, a espelunga de Động Ngườm Ngao, prou grant, circlar y con muitas estalactitas y estalacmitas, pero espaldada de raso ta fer-la accesible a tot o mundo, y perdendo asinas muito encanto. O pre yera baratet, menos de dos euros, encara que como ye costumbre en Vietnam quan te veyen turista, miroron de vender-nos a "amazing exploring experiece" por hueito euros. Prou que no lo aconsiguioron, y de feito, tamién faciemos a nuestra propia versión d'a espelunga.

Feito isto, nos michemos bell par de phở u sopa vietnamita, que yera o que o cuerpo más amenistaba, y pretemos a tornada ta Cao Bằng por a plana con galachos chingarriada por mallos folludos de centenas de metros d'altaria, paisache tipico d'o norte de Vietnam, y la verdat ye que atra vegada a tornada se fació más toba que no a ida, en parti por a calor que nos dio o phở y en parti porque o sol, tapau por a boira perén, yera más alto. Aturamos tamién en Núi thủng Đoài Dương, unatro pueyo con un forau en metat, encara que muito más chicot y menos conoixiu. A carretera d'acceso a iste pueyo, engaronada, yera de difícil fer con as scooters, y servidor quasi s'estozola. Y total, o poyet tampoco no mereixeba. A la fin, anecdotas ta recentar con a onica consequencia d'o maripí embarduquiau.  Y ya, d'astí, enfilamos enta Cao Bằng, fendo-nos un café a metat camín ta desenfredir.

En a capital, Miguel y servidor cenemos y nos despidiemos por bells diyas, mientras en l'hostal m'heban chestionau o bus de tornada ta Hanoi, que se retrasó, como ye normal, pero no le die más importancia. Pillé capazo con os amos d'a posada, mahismos y que quereban practicar o suyo anglés, y una vegada en o bus, m'adormié en l'inte por diez horas, dica que m'habioron de dispiertar en Hanoi. En cinco horas, prencipiaba a mía clase d'o lunes.

17.11.22

Enta Hải Phòng: o mío primer casorio vietnamita


O primer cabo de semana de noviembre Phuong teneba un casorio, y me convidó. Y ixo significa no poco, pues en o norte de Vietnam a chent ye más foriconera y nomás amuestra una relación quan ye seria de raso. Y de vegada, como podetz contar, yo yera muito intresau en conoixer cómo ye un casorio en Vietnam, más quan o casorio yera rural, no pas urbanita, en concreto, en os arredols de Hải Phòng, ciudat portuaria d'o rolde de Hanoi.

Asinas, mientras a semana d'antis, por ixo y porque se celebraba l'aniversario d'o Departamento de Espanyol d'a Universidat de Hanoi, do treballo, me merqué una americana bien polida y cuatro prendas más que, gracias a o estilo de Phuong, y a que servidor ha cudiau una mica o cuerpo dende o prencipio d'a pandemia, me quedaban de bitibomba. Asinas, tanto en a celebración d'o aniversario como en propio casorio, estié o mesache más poliu, modestia aparte.

Preniemos a furgoneta ta Hải Phòng o sabado de tardis y bi pleguemos en dos horas. Phuong s'achuntó con as suyas amigas d'a universidat, pos o casorio yera d'a chirmana d'una d'ellas, que heba convidau en total a 600 personas. Yo m'i presenté y charré una mica con ellas en anglés, y ellas podeban fablar en anglés tamién, encara que ascape me confesoron que feba muito tiempo que no lo emplegaban, practicament dende que remotoron os suyos estudios. Y cata que feba muitas anyadas que no se'n veyeban! Y ixas cosas resultan polidas, prou que sí, más quan uno ye profesor de universidat y veye muitos ligallos de mesaches y mesachas que en poco tiempo trestallarán as suyas vidas y, en muitos casos, no se'n veyerán que cada muitos anyos. As dos amigas ya teneban familia, una d'ellas yera más adedicada a o fogar, mientras que l'atra mostraba prou ambición. Phuong, a tercera pata, s'heba decidiu por fer carrera profesional y no pas familia -lo menos dica agora.

Marchemos t'o sopar d'o casorio, pos en as zonas rurals, enduran varios diyas y se reparte cena y chenta, aprestada por os familiars cercanos d'o casal, que perén s'aduyan dentre ells. De comida tipica vietnamita, me trucó o ficacio un plato de sangre de cochín, que tasté una miqueta y que teneba una sapia muito fuerte. Mesmo as propias mesachas no lo tastaban, pero ya sabetz que yo, por tastar, tasto de tot. O puesto yera un grant solar apatrusquiau t'o casorio, con muitas cortinetas de colors rosa y blanca, as mesas estendilladas verticalment por o espacio, y presidiu tot un por un chicot altar que en ixe momento feba as veces de karaoke do bellas pocas personas -nomás mesaches- i yeran danzando y cantando. Os mesaches, bien mahos ells, fuoron enta yo y m'obligoron a danzar una mica, y dimpués de bellas dos cantas, uno me demandó si quereba enreligar-me con ell... Le dicié educadament que Phuong yera a mía novia y d'astí ya me dixoron partir, encara que tampoco no i hese durau muito, pos as borinas trancan a las 10.

Como o puesto yera masiau rudioso, a colla d'amigas y servidor marchemos en primer puesto ta casa d'a familia d'a novia, chent pudient d'a ciudat, con mobiliario y alfayas muito caras -d'ixas que cuesta d'escoscar y que no son practicas-, pero por bella anecdota, se notaba que tanta apariencia no aduciba felicidat. Dimpués, marchemos t'un café, que en tot Vietnam ye sinonimo de puesto tranquilo, sencillo pero con muito estilo y toque, y con café, te y sucos sobrebuenos. As amigas yeran alticamadas dimpués de tantos anyos sin veyer-se, y yo aproveité ta charrar muito con o mariu d'una d'ellas, que charraba un anglés perfecto en haber viviu en Anglaterra y Singapur varias anyadas, y adedicar-se a os negocios, y que, chanlanguero ell, se notaba asabelo de feliz con a suya vida d'inversions, treballo y familia con o criallo de tasament dos anyadas. Dimpués, marchemos ta l'hostalet, an que un ixambre de abellas chigants nos asperaba en a cambra, pero os propietarios, bien mahos, nos aloixoron ascape en atra cambra, an que pasemos a nueit sin garra problema.

A l'atrol diya nos ne puyemos luego t'o casorio, que se celebraba a las 9. Sin desayunar-nos, astí nos ne plantamos, yo queixando-me dos horarios: De qué coda se tranca una borina a las 10 d'a nueit? A qué fin se celebra un casorio a las 9 d'o maitín? En fin, facié la d'aquell, prou que sí, y una vegada en o solar d'o casorio, a mía primera sorpresa ye que bi heba novia pero no pas novio, pos por problemas de fuerza mayor o mesache yera en Corea. Phuong m'explicó que ixo no yera mica normal, pero que a situación yera de fuerza mayor, que no bi heba garra problema en a parella, y que as familias, y a propia novia, encara asinas quereban fer a celebración. Mientras a primera meya hora y mesmo más, a novia yera en a dentrada d'o solar-pabellón fendo-se fotos con totz os convidaus. Bien polida que en yera! Y bien polius que en yéranos Phuong y servidor!

En a propia celebración, a comida yera a más sucosa y selecta de todas as chornadas, y sorprendentement, yera muito parellana a la comida que se puet trobar en Espanya: calamars cocinaus d'esferents trazas, carne de vetiello, tamién de tocino, y bell par de tortas vietnamitas feitas con roz y carne de tocino como os platos más propios. Mientras a comida, os familiars más cercanos a la novia y a propia novia yeran en o escenario recibindo flors, fendo agradeiximientos y recullindo aplausos. Yo, como no sé vietnamita, no sé guaire bien qué yeran decindo, encara que Phuong m'iba explicando. Os familiars d'a novia veniban de cabo quan, estoi que t'a nuestra mesa más en estar yo forano, y nos convidaban a fer chupitos de licor de roz, que sincerament, a yo no me puyaban cosa, pero a ells sí. Dimpués, ficoron mosica karaoke vietnamita, con cantas vietnamitas estilo mosica de Julio Iglesias en casiotone ascuitada por chubilaus en Benidorm.

A chent yera apatrusquiada, pero no pas tanto como me preixinaba en un país an que gosan de tener muito estilo, y tot me pareixeba extranyo. A qué fin? Pos porque yera una ceremonia muito muito parellana a la d'un casorio en un lugar de Espanya. Si no por a mosica, a luenga, os horarios y o poco alcohol, diría que yera en un lugar d'Aragón. Mesmo os chicotz detalles yeran os mesmos: os viellos d'o lugar en as puertas d'a ilesias fendo-se o cigarro y charraputiando, sin dentrar en a propia ceremonia; os temas de conversación -familia, treballo, bell alparceo...-; a comida; os traches y vestidos, con boinas dentre os viellos, asinas asinas. A chent yera muito cercana y chalanguera, mesmo con o barrache d'a luenga, y le dicié a Phuong que ixo lo agradeixeba, que soi un camalión y puedo mover-me en totz os ambients, pero que do más contento me trobo ye en puestos asinas, mesmo habendo-ie tanta chent.

Rematadas as ceremonias y a chenta, marchemos ta l'hostalet an que Phuong se quedó charrando con as suyas amigas y yo me facié una cucladeta. O licor de roz no m'enzorró cosa, pero sí que me yera deixando una resaca imperial: me fería bells 5 u 6 chupitos, y resulta que heban puyau dreito ent'o tozuelo. Bien se vale que un suenyo, una ducha y augua m'aduyoron a reviscolar. Ya de tardis, l'amiga de Phoung nos convidó a la suya casa, do heba feito un prospero negocio de construcción, y astí faciemos una brenda sucosa, mientras ellas charraban d'as suyas vidas familiars en vietnamita, de cabo quan con yo en anglés. Y d'astí, dimpués de despedir-se y con Phuong contenta y emocionada, cambiemos una mica o plan, y no tornemos ta Hanoi, sino que decidiemos pasar a nueit d'o dominche en Đồ Sơn, un lugar costero cercano a Hanoi, an que muita chent d'a capital pasa vacanzas, con plachas polidas pero con l'augua puerca, y que yera quasi disierto ixe domingo en estar puenda baixa. Phuong s'heba pillau o maitín d'o lunes libre, y servidor i dentraba a las 12 a treballar, y as furgonetas dentre o lugar y Hanoi en salen a ormino y fan o trachecto en tasament hora y meya, en tener una autopista nueva que conecta as dos redoladas.

O primero que facié en Đồ Sơn estió ascuitar as olas y aliviar aire marino. Y ye que en Hanoi soi muito bien, m'encantan as ciudatz grants y no me veigo vivindo en atra mena de puesto, pero amenisto tamién mar, augua, ulor a salitre, ron cola u caipirinha con pé n'arei,a y no lo teneba dende Phú Quốc. Phuong y yo pillemos una cambra d'hotel con as millors vistas posibles a buen pre, nos faciemos una gambada por a placha mientras baixaba o sol, nos faciemos una biera, y ya de nueitz cenemos ostras y peixe. Feba una mica de fresco, pero yéranos solencos, sin turismo, sin estrés, y con as millors companyias: l'uno a l'atro, y o mar.

8.11.22

Enta Ninh Binh: o paradiso a o canto de Hanoi


Cabo de semana dimpués de Phú Quốc, y a yo que m'hese feito goyo de quedar-me en Hanoi descansando-me una mica, pos cata que me comprometié a ir ta Ninh Binh, y encara que en condicions normals hese refusau a metat semana, a ocasión con Phuong lo mereixeba, y más quan o anchelet s'heba treballau tot o viache, loguero y desplazamiento.

Y que ye Ninh Binh? Pos una redolada a rebutir de pueyos y mohons en o plano, mena Avatar, d'ixos que'n apareixen muito en as fotos d'os retes socials, destino turistico preciau, encara que tampoco no ye o más conoixiu de Vietnam, pero comodo en trobar-se a tasament hora y meya de Hanoi. Asinas que o sabado de maitins quedemos, nos ne desayunemos y pillemos a furgoneta, ta arrivar en o meyodiya, y dimpués de relaixar-nos, dandaliar una miqueta y logar una moto en a nuestra posada en Tam Coc, marchemos a pillar una barca que arrecorre os galachos y arrigachuelos d'a redolada. 

En o puerto de Tam Coc, dimpués de chentar a carne de craba sobrebuena y tipica d'a rechión, pillemos una barquichuela levada por una mullereta con os piez y no pas con as mans, en una cursa de dentre una y dos horas por metat d'os galachos, sin garra construcción arredol, con nomás nusatros dos y a mullereta en a barca, y esnavesando bellas cuatro espelungas acuaticas de poco más d'un metro d'altaria. Paisache de mohons rocosos, selvas y galachos. Actividat esparpallant, que me fació alcordanza de cosas parellanas que he feito por Sorsogon y Samar dentre atros puestos filipinos, encara que aquí a companyia de Phuong lo fa tot muito millor. A metat camín nos plevió una mica, pero luent de fer-lo más fiero, lo fació más romantico baixo o batiauguas, y en remetar a curseta, salió o sol y iluminó toda a montanya, fendo o conchunto d'a experiencia muito más polida.

Dimpués de disfrutar Tam Coc, pillemos a moto y marchemos t'o Bird Valley, unatro puesto natural en a rechión de Ninh Binh, muito aprestau t'o turismo familiar en a dentrada, con estatuas, parques, guarichetz y restaurants, pero presidiu en a suya fin por atro embarcadero an que pillar una barca -ista vegada no pas ta parella, sino en colla-, que te leva por más galachos y arrigachuelos, naturaleza pura, y ista vegada con bandos de garrapescaires volando alto u ya posaus en as brencas d'os manglars y arbres, como corresponde a o lusco. Como curiosidat, pasando a man d'un d'ixos arbres un d'ixos garrapescaires escagarrució bien y quasi caye alto de yo, pero por fortuna a mierda cayó a bell meyo metro. Atra vegada, puesto repoliu, ista vegada con muixons, pero sin a intimidat que l'atro puesto nos ufrió a Phuong y servidor.

D'astí, ya de nueitz, tornemos ta l'hotel, nos ne descansemos y aproveitemos a piscina mientras bells minutos. Yéranos tant bien que se nos heba ixublidau sopar! Pero, por fortuna, en l'hotel nos facioron bells noodles con vetiello, nos los minchemos de buen implaz y marchemos a dormir, ta puyar-nos-ne una mica tardi a l'atrol diya, y quasi enrastrar desayuno con chenta. En ixas nos ne pensemos o qué fer, y encara que a rechión de Ninh Binh ufre muitismas más cursas acuaticas, como todas ellas son muito parellanas y o diya d'antis en hébanos feitas dos, a la fin decimientos marchar t'o lenau de Hang Mua, no guaire luent d'a posada, an que i puyemos os escalerons y nos plantemos en a tuca d'un d'ixos mohons que definen a cheografía de Ninh Binh, podendo alufrar as montanyas, os mohons, os galachos, os arrigachuelos, y d'atra man, a ciudat que quasi se puet decir que ye una continación d'a grant Hanoi.

Phuong y servidor i estiemos charraputiando, fendo gambadas, minchando mango, bebendo canya de zucre, pasando-lo de bitibomba tranquilament y talment posando os alacetz d'una estacha muito muito luenga en Vietnam. Qui sape. Tanimientres, trobemos muitas collas d'espanyols y atros occidentals, encara que o puesto tampoco no yera masificau. Curioso veyer bella pleitina dentre os foranos por querer fer muitas cosas en poco tiempo. Y ye que muitos i van con a mentalidat de conoixer tot en dos diyas: y asinas, nian se disfruta, nian se conoixe. Y Ninh Binh, que me lo entrefilaba muito más chicot, da ta muito. Y por ixo mesmo, porque ye a man de Hanoi, y porque cada vegada me trobo más a gusto por istas tierras, soi seguro que i tornaré!




2.11.22

Enta Phú Quốc (iii): gracias


Dimpués d'o island hopping, plegué ta Phú Quốc de puyadón, y encara que yera estricallau dimpués de tanta augua, tanto capuzón y tanto nadar, encara quité enerchías ta ir ta l'hotel, fer-me una ducha, y marchar ta Grand World, una chicota ciudat a rebutir de botigas y restaurants, repolida y con muitas luces, recreyando a Venecia. Cata si les fa goyo recreyar ciudatz occidentals, y más que más Venecia, a os asiaticos! O puesto feba alcordanza a o casino The Venetian en Macao u a o Venice Mall de Manila. A cultura d'a copia ye instaurada en Asia, y sin animo de criticar-la, iste continent con istas chents tant treballaderas no podrá minchar-se o mundo dica que no sigan orichinals y no valuren más os referents propios: porque qui copia, deixa tiempo y espacio a l'orichinal ta continar enantando.

Pero bueno, dixando as reflexions y criticas a un costau, i estié y disfruté d'o puesto, an que o trafico yera regulau y nomás deixaban dentrar motos electricas que caleba logar en a dentrada previament. M'i asperé dica as 9:30 d'a nueit, hora d'o espectaclo d'a fuent de luz y colors, que sería igual a o casino Okada de Manila, u mesmo a la fuent d'o parque Luneta de Manila, de no estar porque aquí bells danzarins con traches de luces led recreyaban un baile aristrocratico europeyo en metat d'a fuent. Tot mientras 30 minutos y tot muito bien atrapaciau. Dillá d'a pertinencia y criticas a istos espectaclos, cal decir que yera repoliu y feba vez, cosa que ya me dicioron os indios con os que estié chentando de maitins en as isolas paradisiacas.

Visto o espectaclo, marché a dormir y cayé como un bibirón. Quan me'n dispierté, yera  plevendo, asinas que tenié a sincusa perfecta ta quedar-me bella horeta más en o leito, dica que escampó y preté o camín d'o dominche, una mica encorriu por l'horario de l'avión de tornada ta Hanoi. Quereba despedir-me de Phú Quốc con placha, asinas que eslichié a placha d'as estrelas de mar, en o norte d'a isola. Arrivé en un lugar local, muito rural y humilde, que lembraba muito a os lugars filipinos. A placha, ixo sí, yera porquiza y sin garra estrela de mar. Astí, en plataformas que s'ixamenaban por o mar, bi heba asabelo de restaurants y bars, encara que quasi totz ells trancaus, pos no bi heba turistas. Marché caminando por a zaguera d'as plataformas, y me salió una muller que m'ufrió una cursa acuatica por bells 8 euros. Le demandé que si la feba veyería as famosas estrelas de mar que daban nombre a la placha, y me dició que sí. Asinas que, una mica refitolero, finalment me decidié, y chusto bi heba dos mullers vietnamitas turistas asperando a o mesmo. En cosa de bells 15 minutos o conductor d'a barquichuela la atrapació y nos levó a os tres t'a famosa placha, que no yera guaire luent, pero a la que no se podeba acceder por tierra.

A placha yera chicota, pero polida: d'auguas turquesas y a rebutir d'estrelas de mar narachas dentro de l'augua, más que más en un troz de bells 20 metros. Yo siempre voi presto con os míos oculos d'augua y me lo gocé. Ixo sí, en puenda alta ixo heba d'estar un infierno a rebutir de chent. Por suerte, ixe diya, antimás de nusatros, nomás bi heba una colla d'amigos en a placha, y yeran mahismos, tanto que me convidoron a biera y licor de roz. En primeras a yo, y dimpués tamién a las dos amigas vietnamitas que m'heba feito. Segunda vegada en tres diyas que me trobo chent asabelo d'acullient, igual que en as Filipinas. Y astí nos estiemos dica que nos cansemos y gritemos por telefono a o barquero, que en cosa de 30 minutos u asinas i arrivó, deixando-nos de tornada en o lugar de salida, y despendindo-me d'as vietnamitas.

No sabeba guaire bien qué fer, pos de tiempo no'n teneba guaire: si marchar t'unas gorgas anunciadas como atracción turistica, u marchar t'a posada, aproveitar a suya piscina, chentar tranquilo y descansar-me. Pos bien, como teneba enerchías, eslichié a primera opción y marché t'as famosas gorgas de Suoi Tranh, en o centro d'a isola. Malas plegar-ie, paré cuenta que eslichié mal: con a entrada presidida por un parque granizo con estatuas y casichonas d'esferent tematica, a la fin se plegaba en o barranco de gorgas y badinas, y augua bien freda. Fueras de bell nino, denguno no se i ficaba, y por a paranza d'o puesto, quasi pareixeba más o Monasterio de Piedra que garra gorga natural. I estie 15 minutetz, me facié as tipicas fotos de rigor, toqué l'augua chelada, y con o tiempo radiu, torné t'a moto y d'astí a tot estrús preté enta l'hotel, do encara me vagó de ficar-me en a repolida piscina bells 15 minutos, dica que pretó a plever. Asinas que, apurau por o tiempo y por a plevia, me facié a zaguera ducha, apanyé a cartera, facié o check-out, y ya escampau, pillé a moto enta l'aeropuerto.

Sí, en tot y o diya no heba chentau, y tasament me vagó de fer-me un entropán caro y malo en l'aeropuerto. Bell par d'horetas más no m'en hesen veniu mal ta rematar de disfrutar de tot de Phú Quốc. Pero millor asinas, que me quedo con ganas de más y de tornar-ie. Y no nomás por o tiempo preto, ni por o poliu d'a isla -que tot ixo tamién-, sino por o bien que m'acullió a chent, con un comportamiento en cheneral profesional con o turista -fueras d'o loguero d'a moto-, y con clicas locals que saben disfrutar d'una vida plena, sin luixos pero socialment plena. Si en as favelas de Rio deciba que me sentiba como en os barangays de Manila, agora en Phú Quốc m'he sentiu como en Camiguin u Bantayan dimpués de tres anyos. Y tras un verano muito complicau, y un mes d'adaptación estresant, sin dubda ye o millor que m'ha puesto pasar!


14.10.22

Enta Phú Quốc (ii): augua, augua y más augua


Sabado de maitins en Phú Quốc, segundo diya d'a mía estacha, y encara que de vacanzas me fa goyo de fer as cosas a monico y deixando que o mío cuerpo dicte os ritmos, o segundo sabado habié de puyar luego ta fer un island hopping por as isoletas d'o sur, pos una cosa teneba clara: quereba fer snorkel por auguas coralinas, d'ixas de colors turquesas, que fan dentera por os retes socials, y que tanto he trobau en Filipinas y en Brasil.

Pero o madrugón se compensó con un buen desayuno de banh mi y café vietnamita, que tos cansaretz de leyer por aquí que ye o millor café que mai he tastau. Y dimpués, plegué con a Marqueta 14 en l'achencia de viaches John's Tour, que no yera precisament a millor indicada en Google, pero que yera a que me recomendó a chent d'a posada y a onica que teneba plazas disponibles ta fer a cursa ixe sabado. En teneban dos, una fendo tamién o teleferico que conectaba varias isoletas y atra nomás con o barco rapedo, y prou que'n pillé a segunda, que yo iba allí ta nadar, veyer peixes y corals. En concreto, yéranos una colla de bellas 20 personas y as isolas que i visitemos fuoron as de Buom, Gam Ghi, May Rut y Thom. Os pres d'os island hopping en Phú Quốc, sin ser una exacheración, yeran más caros que no os de Brasil y Filipinas.

En bus nos levó t'o puerto un guida bien maho, y d'astí marchemos t'a isla de Buom, an que nos facioron asperar mientras bells 10 minutos mirando de vender-nos un buceyo postureta-principiant de cascos chigants asabelo de caro. Mal pintaba a cosa... y a una colla d'indios les esculoron. Sindembargo, pasaus ixos minutos, nos metioron en o barco y nos levoron ta un puesto de corals an que sí podiemos fer snorkel, sin bosar garra extra y dando-nos os oculos que son menester, de buena calidat. Vale, o viache prencipiaba a meter-se bien, y o puesto de snorkel, sin estar o millor que he visitau, yera prou bueno y feba honra. Astí nos deixoron bells 45 minutos, y dimpués nos levoron t'a isola de Gam Ghi, con una placha d'auguas coralinas d'ixas que salen en as fotos d'o rete y que son a invidia de tot occidental, más que más en diya de duro treballo. Disfruté a placha como un ninón y me facié as tipicas fotos posturetas, más que más ta fer denteras.

D'astí, a metat d'a chornada nos levoron ta isla de May Rut, an que heban aprestau un restaurant y lenaus ta fer-se as tipicas fotos que dimpués tot o mundo fica en o Facebook u
en o Tinder. A comida yera incluita, y a verdat ye que yera prou buena y feba prou honra, tot con productos locals. Chenté con a colla de indios, que os pobrichons teneban problemas de comunicación lingüistica y diría que tamién cultural con o personal vietnamita y os atros turistas asiaticos, tot y que totz yeran mahismos. Dimpués me facié una biera y caminé por toda a marguín d'a placha, disfrutando-la pero quasi sin ficar-me en l'augua -y prou que sí, fendo-me fotos. Pasada una hora u asinas, o guida s'ufrió a levar-nos en o barco a fer más snorkel, y nomás dos personas en faciemos, por una isoleta amanada a la placha d'o restaurant. Un puesto tamién poliu, con muitos corals y peixes, y me lo gocé, pero dimpués de bells 30 minutos, ya baldaus, os dos valients tornemos t'o barco!

Estando ixo d'as tres coladas, tornemos en o barco rapedo t'o puerto de Phú Quốc, an que encara nos levoron ta un centro de treballo y venda de perlas, y nos esplanicoron una mica o proceso de formación y treballo d'istas alfayas, más que más con a intención de vender-ne beluna, pero estando encara asinas un poliu remate d'a cursa. Quereba augua, quereba mar, quereba veyer corals y peixes, quereba descansar a mía cabeza, quereba cremar de buenas trazas o mío cuerpo, yera deseyando-lo mientras semanas, lo amenistaba, y Phú Quốc me lo proporcionó!